Historia

W latach 1284-1421 w zamku rezydował konwent krzyżacki pod przewodem komtura. Później, po likwidacji miejscowego komturstwa, zamek stanowił siedzibę podrzędnego urzędnika zakonnego, tytułowanego prokuratorem. Obiekt na planie kwadratu o boku 40,3 m wzniesiono w ostatniej ćwierci XIII wieku, w toku kilku postępujących po sobie kampanii budowlanych. Zwarta bryła warowni składała się z czterech dwukondygnacyjnych skrzydeł, z poddaszem i niewielkimi wieżyczkami w narożnikach. Na poddaszu znajdowały się ganki obronne ze strzelnicami. Zamek otaczał niski mur obwodowy. Główne i najstarsze skrzydło zamkowe usytuowane było od północy. Na jego osi znajdowała się brama wjazdowa do zamku, poprzedzona najprawdopodobniej murowaną szyją. Ponad gospodarczym przyziemiem tego skrzydła umieszczono od wschodu kaplicę, a od strony zachodniej - kapitularz (salę zebrań konwentu). Oba te reprezentacyjne pomieszczenia nakrywały sklepienia krzyżowo-żebrowe. Zasklepione były też piętrowe pomieszczenia pozostałych skrzydeł, z sypialnią konwentu, mieszkaniem komtura, refektarzem (jadalnią konwentu). Dziedziniec, o wymiarach 18 ×18 m, otaczały dwukondygnacyjne krużganki. Pośrodku dziedzińca wykopano studnię. Od północy i wschodu przylegało do zamku rozległe przedzamcze o przeznaczeniu gospodarczym, chronione własnym murem obronnym. Na przedzamczu wznosiły się domostwa mieszkalne służby krzyżackiej oraz różnorakie budynki gospodarcze: spichlerze, stodoły, stajnie, obory, karwan (wozownia), kuźnia oraz inne warsztaty.  Dookolna fosa, zasilana strumieniem, otaczała całe założenie zamkowe, przy czym zamek od przedzamcza oddzielała dodatkowo sucha fosa o obmurowanych krawędziach. W 1410 roku, po bitwie pod Grunwaldem, warownia znalazła się przejściowo we władaniu polskim. W 1454 roku, na początku trzynastoletniej wojny polsko-krzyżackiej (1454-1466), opanowały ją wojska antykrzyżackiego Związku Pruskiego. W 1458 roku zamek zdobyły na krótko krzyżackie oddziały zaciężne. Jeszcze w tym samym roku został odbity, spalony i w znacznym stopniu zburzony na rozkaz króla Kazimierza Jagiellończyka. Po wojnie zdewastowana warownia została własnością królewską i siedzibą starosty. W 1505 roku król Aleksander Jagiellończyk nadał ją biskupom chełmińskim, w rękach których pozostała do I rozbioru Polski w 1772 roku. Od XVI do XIX wieku postępowała degradacja zrujnowanego zamku, rozbieranego etapami na budulec.     

Opis

Okazałe ruiny warowni położone są w centrum wsi, na niewielkim wzniesieniu między Jeziorem Papowskim od zachodu a drugim jeziorem (bez oficjalnej nazwy) od wschodu, które obecnie wysycha. Najlepiej zachowało się skrzydło północne, z kaplicą i kapitularzem. Z dwóch innych skrzydeł, zachodniego i wschodniego, przetrwały zewnętrzne mury obwodowe, sięgające do wysokości dwóch kondygnacji. Zarys murów skrzydła południowego widoczny jest jedynie na powierzchni ziemi. O osobliwości papowskiej warowni decyduje fakt użycia do jej budowy prawie wyłącznie kamieni narzutowych. Cegła występuje w bramie wjazdowej, na reliktach sklepień oraz w otworach okiennych kaplicy i kapitularza.

Zabytek dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Lech Łbik, Pracownia Dokumentacji, Popularyzacji Zabytków i Dziedzictwa Narodowego Kujawsko-Pomorskiego Centrum Kultury w Bydgoszczy, 28.11.2014 r.

Bibliografia

• Antkowiak W., Lamparski P., Zamki i strażnice krzyżackie ziemi chełmińskiej, Toruń 2000, s. 73-75.
• Bieszk J., Zamki państwa krzyżackiego w Polsce, Warszawa 2010, s. 41-42.
• Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J., Leksykon zamków w Polsce, red. Kajzer L., Warszawa 2010, s. 369-370.
• Pabian A., Rozynkowski W., Zamki krzyżackie na ziemi chełmińskiej, Toruń 1997, s. 73-79.