Warty podkreślenia jest również walor estetyczny cmentarza zaprojektowanego przez znanego warszawskiego architekta Romualda Gutta i rzeźbiarkę Ewę Śliwińską.

Historia

Cmentarz-mauzoleum w Palmirach został założony w 1948 roku w miejscu egzekucji ofiar terroru hitlerowskiego. W latach 1939-1943 w lasach Puszczy Kampinoskiej i okolicach wojska hitlerowskie dokonały licznych egzekucji obywateli polskich. Wśród ofiar były osoby pochodzenia polskiego i żydowskiego. Zdecydowana większość zamordowanych przywożona była z więzień warszawskich. Znaczna część ofiar zginęła w ramach akcji A-B (Ausserordentliche Befriedungsaktion, tzw. Nadzwyczajna Akcja Pacyfikacyjna), której celem była eksterminacja polskiej inteligencji. W czasie egzekucji zginęło wielu wybitnych przedstawicieli politycznych, społecznych i intelektualnych. Wśród ofiar byli m.in. Maciej Rataj - działacz SL i marszałek sejmu, Jędrzej Cierniak - działacz ludowy, Mieczysław Niedziałkowski - działacz PPS, Janusz Kusociński - sportowiec, złoty medalista igrzysk olimpijskich, Witold Hulewicz - poeta, prozaik i tłumacz.

Egzekucje starano się utrzymać w tajemnicy, a miejsca masowych grobów dokładnie maskowano sadzonymi drzewami i mchem. Tylko dzięki gajowemu i okolicznym mieszkańcom, który obserwowali wydarzenia i oznaczali miejsca zbrodni, udało się odkryć prawdę o tych wydarzeniach. Na polanie palmirskiej spoczęły szczątki 2115 ofiar ekshumowanych z masowych grobów w Palmirach, w Szwedzkich Górach, w Legionowie, w Laskach, w Stefanowie, w Wólce Węglowej oraz na wydmach Łuże. Miejsca te upamiętnione są krzyżami.

Opis

Cmentarz zlokalizowany jest w odległości ok. 5 km na południe od wsi Palmiry w obrębie Kampinowskiego Parku Narodowego. Projektantami cmentarza byli architekt Romuald Gutt i rzeźbiarka Ewa Śliwińska. Nekropolia została zaplanowana na planie prostokąta, z podłużnym układem 30 wąskich kwater. Większość nagrobków ma jednolitą formę niskich betonowych krzyży, bądź stojących płyt zamkniętych półkoliście, kształtem nawiązujących do macew. Znajduje się tu również kilka innych, pojedynczych, form nagrobków. Na osi założenia, od strony północnej, na niewielkim kopcu zostały usytuowane trzy betonowe krzyże. Ich wydłużone ramiona mają symbolizować rozłożone ręce rozstrzeliwanego człowieka.

Od południa granica cmentarza wydzielona jest murem, w którym znajduje się brama wejściowa. Na słupie bramy umieszczono marmurową tablicę z napisem wyrytym przez nieznanego więźnia na ścianie jednej z cel aresztu przy Alei Szucha w Warszawie: „Łatwo jest mówić o Polsce, trudniej dla niej pracować, jeszcze trudniej umrzeć, a najtrudniej cierpieć”. Do muru przylega betonowy, zadaszony ołtarz. Całość wybudowano w latach 70. XX wieku.

Tylko część ofiar udało się zidentyfikować, dlatego na większości nagrobków podano tylko datę egzekucji. Część nagrobków na cmentarzu jest jedynie symboliczna, ponieważ wielu mogił zbiorowych nie udało się odnaleźć.

W sąsiedztwie cmentarza znajduje się budynek Muzeum - Miejsce Pamięci Palmiry, którego ekspozycja upamiętnia tamte tragiczne wydarzenia.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Alicja Suchecka, OT NID w Warszawie, 15.10.2014 r.