Historia

Osada w Pakości była położona na granicy historycznych Kujaw i Wielkopolski. W 1258 r. książę kujawski Kazimierz wzniósł tu zamek. W 1359 r. król Kazimierz Wielki zezwolił na ulokowanie pełnoprawnego miasta. W poł. XVI w. region ogarnęły fale herezji czeskich. W tym czasie właścicielem Pakości był jeden z czołowych polskich innowierców - Jan Erazm Leszczyc. Przekazał on dwa pakoskie kościoły braciom czeskim. W XVII w. rodzina Działyńskich objęła pieczę nad osadą w Pakości i rozpoczęła walkę z panującymi tamże herezjami. Na ten okres przypadł największy rozwój miasta i początki Kalwarii Pakoskiej.

Założono ją w 1628 roku, a jej terytorium podzielono wg zapisków poczynionych w dziele autorstwa Christiana Adriana Cruysa, zatytułowanym „Urbis Hierosolimae…” (wydanego w Kolonii w 1584 r. przez ks. Wojciecha Kęsickiego). Autor ww. publikacji odtworzył układ Jerozolimy i przedmieść z czasów Chrystusa, z podzieleniem stacji drogi Męki Pańskiej na etap Drogi Pojmania i Drogi Krzyżowej oraz wydzielił odległości między stacjami. W Pakości dokładnie odwzorowano ten układ. Pierwotnie stacje były oznaczone krzyżami, następnie w ich miejscach wzniesiono kaplice. Kalwarię Pakoską budowano w latach 1643-1647 oraz 1661 aż do XVIII wieku. Z najstarszych kaplic z lat 1643-1647 zachowały się dwie: „Wniebowzięcie” (nr 4) i „Judasz” (nr 3). W 1647 r. opieka nad zespołem została przekazana oo. reformatorom, którzy sprawowali pieczę do czasu kasaty zakonu w 1837 roku. W XIX w. opisywana kalwaria stała się miejscem wielu pielgrzymek o charakterze patriotycznym.

Opis

Zespół Kalwarii Pakoskiej położony jest na dużym obszarze płn.-zach. części współczesnego miasta. Założenie składa się z 24 kaplic, kościoła oraz plebanii „Klasztorek”. Kaplice zostały wybudowane w stylu barokowym, wykazują wyjątkowe na tych terenach związki z budownictwem centralnej Polski. Droga Kalwarii rozpoczyna się przy kaplicy „Wniebowstąpienia” (nr 1), dalej przechodząc przez następujące kapliczki: „Ogród Getsemański” (nr 2), „Judasza” (nr 3), „Wniebowzięcie” (nr 4), „Cedron” (nr 5), „Bramę Jerozolimską” (nr 6), „Annasza” (nr 7), „Pożegnanie” (nr 8), „Wieczernik” (nr 9), „Dom Kajfasza i Więzienie” (nr 10). Następnie trasa skręca w kierunku płn.-wsch. ku kaplicy „Piłata” (nr 11) i „Heroda” (nr 12). Pomiędzy tymi dwiema kaplicami jest tzw. „Rynek Jerozolimski”. Kaplica „Herod” (nr 12) jest ostatnią stacją tzw. Drogi Pojmania. Droga Krzyżowa rozpoczyna się od kaplicy „Włożenie Krzyża” (nr 13), kolejne to: „Pierwszy upadek” (nr 14), „Spotkanie z Marią” (nr 15), „Cyrenejczyk” (nr 16), „Św. Weronika” (nr 17), „Drugi upadek” (nr 18), „Jezus pociesza niewiasty” (nr 19). Następnie droga prowadzi w kierunku wzgórza kalwaryjskiego, gdzie mieszczą się ostatnie kaplice: „Trzeci upadek” (nr 20), „Obnażenie” (nr 21), „Przybicie do Krzyża” (nr 22), „Kościół Ukrzyżowania” (nr 23) - obecnie kościół parafialny pw. św. Krzyża i Matki Bożej Bolesnej, „Opłakiwanie” (nr 24), „Grób Chrystusa” (nr 25), a na osi drogi plebania - tzw. „Klasztorek” (26). Od momentu powstania po dzień dzisiejszy pozostaje jako miejsce utworzone na potrzeby rozważania i przeżywania misterium Męki Pańskiej.

Zabytek dostępny. Kaplice dostępne od zewnątrz. Celem wejścia należy skontaktować się z właścicielem obiektu - klasztorem Franciszkanów w Pakości.

Oprac. Filip Badowski, OT NID w Toruniu, 26-11-2015 r.