Wykonany został w latach 1825 - 1827 r. w hucie „Malapane” w Ozimku jako pionierskie, jedno z pierwszych tego typu rozwiązań konstrukcyjnych na świecie i jest istotnym świadectwem dziejów kultury przemysłowej i myśli technicznej pocz. XIX w. Wysoka ranga zabytku wynika z jego wartości historycznej i technicznej, a także roli wzorcotwórczej, most w Ozimku posłużył bowiem jako wzór przy budowie podobnych przepraw mostowych na świecie. Oddany do użytku w 1827 r. przetrwał do naszych czasów w niezmienionej postaci, pełniąc funkcję mostu drogowego, a od lat 70. XX w. - mostu dla pieszych. Podobnych konstrukcji mostowych przetrwało do naszych czasów zaledwie kilka, głównie w Wielkiej Brytanii, nie są to jednak identyczne rozwiązania. Specyficzną i niepowtarzalną cechą konstrukcji nośnej mostu w Ozimku są monumentalne, żeliwne pylony, ustawione po obu stronach rzeki, przez które przewieszono łańcuchy. Każdy słup to ostrosłup ścięty, wykonany z czterech ażurowych płyt skręconych śrubami. Podobne rozwiązania były ówcześnie bardzo rzadko stosowane - dominowały układy wiszące o łańcuchach przewieszonych przez pylony kamienne. Zabytek ilustruje istotny etap przemian w rozwoju techniki i inżynierii mostowej na świecie.

Historia

Żelazny łańcuchowy most wiszący w Ozimku oddano do użytku 12 września 1827 r. Rozwiązania techniczne zastosowane przy budowie tej przeprawy odznaczały się nowatorstwem - most powstały w niewielkiej osadzie hutniczej na historycznym Górnym Śląsku był jedną z pierwszych tego typu konstrukcji na świecie.

Królewską Hutę „Malapane” nad rzeką Mała Panew w Ozimku założono w latach 1753/1754 podczas wojen króla Prus Fryderyka II z Austrią o Śląsk (1740-1763). Zakład nastawiony był na produkcję wojenną i dopiero pod koniec XVIII w. zapoczątkowano produkcję maszyn i urządzeń na potrzeby przemysłu i rolnictwa. Królewska Huta w niewielkim Ozimku okazała się jednym z wiodących ośrodków hutniczych w Europie - w 1786 r. rozpoczęto produkcję stali, w 1789 r. zastosowano koks do wytopu, a w 1791 r. rozpoczęto produkcję (najpierw części) maszyn parowych wynalezionych i produkowanych jedynie w Anglii. Na przełomie XVIII i XIX w. najsławniejszymi produktami Huty „Malapane” w Ozimku stały się mosty. Pierwszy, wzorowany na angielskim „Iron Bridge”, wykonany z odlewanych, żelaznych elementów wyprodukowano w latach 1794-1796 r. dla majątku Łażany koło Wrocławia na Dolnym Śląsku w celu usprawnienia przeprawy przez rzekę Strzegomkę. Po tym sukcesie, w latach 1798 - 1804 wyprodukowano w Ozimku kilka mostów o podobnej, łukowej konstrukcji m.in. dla Wrocławia, Berlina, Poczdamu, czy Petersburga. Na początku lat 20. XIX w. zorganizowano na terenie Huty warsztat maszynowy, gdzie pod kierunkiem królewskiego mistrza maszynowego Carla Schotteliusa uczono zawodu synów pracowników Huty w Ozimku. To właśnie ta młoda ekipa stała za sukcesem budowy nowego mostu przez rzekę Małą Panew na drodze hrabiego Renarda prowadzącej z Opola do Dobrodzienia przez teren Huty. Wiele przekazów sugeruje, że autorem projektu mostu i wykonawcą był Carl Schottelius. Nie wiadomo kto był autorem pomysłu konstrukcji mostu - projektant mógł oprzeć się na założeniach K. F. Schinkla, J. G. Gärtnera lub J. Baildona. Tak czy inaczej, zaprojektowane prawdopodobnie przez Schotteliusa rozwiązania konstrukcyjne były nowatorskie. Realizację projektu rozpoczęto w 1825 r. Do budowy mostu użyto 14 190 kg żelaza kutego i 57 805 kg elementów odlewanych. Nośność mostu oceniono na 3 tony. Kunszt konstruktorów szybko zweryfikowała natura. W dniu 17 marca 1830 r. powódź dotkliwie uszkodziła most - jeden z przyczółków został podmyty, ale most ustabilizowano dużymi głazami. Jego konstrukcję wzmocniono w 1854 r. (dokonano też zmiany w konstrukcji pomostu, zastępując drewniane poprzecznice stalowymi) - wytrzymał on później wiele powodzi i przemarsz wojsk francuskich. W 1889 r. wprowadzono skuteczną zmianę zakotwień łańcuchów i ich fundamentów.

Żelazny łańcuchowy most wiszący przez rzekę Małą Panew do 1938 r. był jedyną mostową przeprawą w Ozimku. Uszkodził go radziecki czołg 22 stycznia 1945 roku. Mimo naprawy, most został wyłączony z ruchu kołowego i służył jako przeprawa piesza, a jego znaczenie komunikacyjne zostało zredukowane do ruchu lokalnego. Na początku lat 70. XX w. został wcielony do majątku trwałego huty „Małapanew”. W 2008 r. został przekazany Gminie Ozimek, która rozpoczęła działania mające na celu uratowanie zabytku.

Opis

Zabytek zlokalizowany jest w płd.-zach. części miasta, przy wjeździe na teren „Huty Małapanew”. Położony na osi płd.-zach./płn.-wsch. stanowi zamknięcie od północy strefy przemysłowej i optyczne otwarcie na budynek kościoła. Jest to obiekt w planie prostokątny,

o dwóch osiach symetrii, z osią podłużną usytuowaną pod kątem 80º do rzeki. Ustrój nośny mostu ma postać żelaznej konstrukcji wiszącej, z podwieszonym pomostem typu lekkiego. Dominantą są ustawione po obu stronach rzeki dwa pylony, które spina przęsło zawieszone na łańcuchach w układzie paraboli. W strefach dojazdów do obiektu cięgna mają postać prostych odciągów, „znikających” w podziemnych niszach kotwiących, co sprawia, że wizualnie most składa się z trzech części - środkowej (pomost) i dwóch skrajnych. Całkowita długość mostu wraz z podziemnymi konstrukcjami zakotwień łańcuchów wynosi 77 m.

Architektura obiektu pod względem formy nawiązuje do historycyzmu i eklektyzmu. Widoczne są wpływy angielskie, z położeniem akcentu na neogotyk.

Obiekt oddany do użytku w 1827 r. przetrwał do naszych czasów w niezmienionej postaci, pełniąc funkcję mostu drogowego, a od lat 70. XX w. - mostu dla pieszych

Zabytek dostępny.

oprac. Narodowy Instytut Dziedzictwa, 01-03-2017r.