Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół Konkatedry - Zabytek.pl

zespół Konkatedry


kościół 1905 - 1907 Ostrów Wielkopolski

Adres
Ostrów Wielkopolski, Kardynała M.Ledóchowskiego 2

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. ostrowski, gm. Ostrów Wielkopolski (gm. miejska)

Zespół Konkatedry pw.św.Stanisława Biskupa wraz z otoczeniem, plebanią, Domem Katolickim, Konwiktem Arcybiskupim, wikariatem stanowi dobrej klasy zespół architektoniczny.

Dominantą zespołu jest powstała w l. 1905-1907 neoromańska trzynawowa bazylika wg projektu Sylwestra Pajzderskiego, do realizacji zmodyfikowana przez Rogera Sławskiego. W portalu wejścia rzeźba dłuta Władysława Marcinkowskiego. Zespół prezentuje bezcenne wartości dla historii miasta Ostrowa związane z kardynałem Halką Ledóchowskim, walką o polskość oraz powstaniem wielkopolskim. Konkatedra w Ostrowie Wielkopolskim jest jednym z bardziej monumentalnych przykładów realizacji stylu neoromańskiego w architekturze sakralnej Polski.

Historia

Pierwsza wzmianka o wsi Ostrów pochodzi z 1293 r. Lokacja miasta miała miejsce przed 1404 r. Jako pierwszy właściciel miasta wymieniany jest kanonik kaliski Jerzy z Ostrowa. Do 1505 r. Ostrów należał do Stanisława Sławskiego. W XVI w. Ostrów po połowie należał do rodziny Modlibowskich i Kiełczewskich. W l. 1579 - 1685 był w całości własnością Kiełczewskich. Następnie krótko należał jako część dóbr przygodzickich do Leszczyńskich herbu Wieniawa. W 1698 r. stał się własnością Jana Jerzego Przebendowskiego. To za jego przyczyną nastąpił rozwój i powtórna lokacja miasta w 1713 r. Po jego śmierci w 1729 r. dobra ostrowskie odziedziczyła jego córka Dorota Henryka i jej drugi mąż marszałek wielki koronny Franciszek Bieliński. Od 1755 r. właścicielem Ostrowa został Marcin Mikołaj książę Radziwiłł. Po nim właścicielami miasta byli jego synowie, najpierw wojewoda trocki Józef Mikołaj, a następnie wojewoda wileński Michał Hieronim. Ostatnim właścicielem Ostrowa był Antoni Henryk Radziwiłł.

Pierwszy kościół w Ostrowie noszący wezwanie Nawiedzenia Najświętszej Panny Marii i śś. Stanisława oraz Doroty wzmiankowany był w 1434 r., a powstał zapewne wraz z lokacją miasta. Prawdopodobnie na miejscu starego kościoła w l. 1779-1782 z fundacji Michała Hieronima Radziwiłła powstał nowy, drewniany kościół parafialny. Świątynia należała do największych budowli sakralnych w regionie ostrowskim, trzynawowa, z nawą główną nakrytą pozornym sklepieniem kolebkowym, z 9 ołtarzami rokokowymi. Z tym kościołem związani byli ks. Augustyn Szamarzewski (pochowany na cmentarzu starofarnym) oraz ks. Edmund Dalbor. Dzięki mecenatowi Radziwiłłów, którzy wybudowali dla siebie w l. 1821-1826 pałac w Antoninie, zyskał również Ostrów Wielkopolski. W 1828 r. powstał nowy ratusz wg proj. J. H. Haeberlina, tego samego który zaprojektował mauzoleum antonińskie. Budowa reprezentacyjnego ratusza dała impuls do rozbudowy miasta i powstania wielu interesujących gmachów o historyzujących formach, mi in. gimnazjum ostrowskiego w 1845 r. Gwałtowny rozwój miasta nastąpił po połowie XIX w. wraz z rozwojem administracji, rozbudową garnizonu wojskowego oraz połączeń kolejowych. Ostatnim, niezwykle istotnym dla obecnego krajobrazu architektonicznego miasta, akcentem XIX-wiecznego historyzmu stał się nowy murowany kościół katolicki pw. św. Stanisława Biskupa. Obiekt zaprojektował w pierwszej wersji Sylwester Pajzderski. Następnie jego projekt z pozostawieniem korpusu i innego usytuowania wieży zmodyfikował Roger Sławski. Kościół wybudowano obok istniejącego drewnianego, który w następnych latach rozebrano. Świątynia powstała w l. 1905 - 1907 r. wraz z wcześniej wybudowanymi obiektami: Domem Katolickim z l. 1901-03, plebanią z 1904 r., Konwiktem Arcybiskupim z 1905 r., ogródkami jordanowskimi oraz wikariatem z l. 70. XIX w., jako element wielofunkcyjnego zespołu. Świątynia miała w zamierzeniu górować nad ponurym gmachem pobliskiego sądu i więzienia, powstałego nieopodal w 1863 r. Głównym fundatorem kościoła by książę Ferdynand Radziwiłł, a inicjatorem budowy ks. Walenty Śmigielski. W 1920 Jarosław Iwaszkiewicz pisał o kościele: najładniejszy z kościołów współczesnych, jakie widziałem, szczególnie we środku, biały marmurowy, taki artystycznie wykończony w każdym szczególe, że robi nadzwyczajne wrażenie. W 1929 r. ściany i sklepienia kościoła ozdobiła polichromia Henryka Nostitz - Jackowskiego.

W 1976 r. w uroczystości nawiedzenia przez obraz Matki Boskiej Częstochowskiej uczestniczyli prymas Stefan Wyszyński i kardynał Karol Wojtyła. W 1992 r. dekretem Jana Pawła II farę ostrowską wyniesiono do rangi konkatedry.

Opis

Ostrów Wielkopolski to miasto powiatowe położone na skraju Wysoczyzny Kaliskiej, nad rzeką Ołobok. Przez miasto przechodzą drogi z Poznania do Katowic oraz do Kalisza, Odolanowa i Rawicza oraz linie kolejowe z Poznania do Katowic, do Leszna, Łodzi i Wrocławia. Na średniowieczny układ miasta nałożyła się rozbudowa związana z rozwojem przemysłu w XIX i XX w. Centrum stanowi rynek z ratuszem i 5 wylotami ulic. Na pn od rynku zbudowano kościół ewangelicki w 1788 r., na pn.-zach. murowaną synagogę w stylu mauretańskim w l. 1857-60. Zespół konkatedry usytuowany jest w centrum miasta, na pd.-wsch. od rynku, w południowej części obecnego placu Stanisława Rowińskiego, na osi ul. Wiosny Ludów (d. Szpitalnej). Na południe od niego, za ceglanym murem usytuowana jest plebania otoczona obszernym ogrodem. Na wschód od kościoła znajdują się dom katolicki i Konwikt Arcybiskupi z ogrodem. Na pd.-zach. od konkatedry, przy murze wystawiono grotę matki Boskiej w l. 1928-33. Najstarszy obiekt zespołu, wikariat usytuowany jest na zachód od świątyni, wzdluż ul. Gimnazjalnej. Na północ od zespołu, po północnej stronie ul. Kardynała Mieczysława Ledóchowskiego wznosi się gmach Sądu połączony z więzieniem.

Orientowany kościół pw. św. Stanisława Biskupa Męczennika zbudowano w stylu neoromańskim, jako przeciwstawienie niemieckiemu neogotykowi. Kamień węgielny pod budowę poświęcono w 1904 r., w 500 rocznicę wybudowania pierwszego kościoła w Ostrowie. Kościół posiada imponującą, bogato rozczłonkowaną bryłę, której dominantą jest wysoka na 50 metrów wieża. Świątynia zbudowana została z półklinkierowej cegły z dekoracjami z białego piaskowca. Forma bazyliki, na rzucie prostokąta, trzynawowej, czteroprzęsłowej, z transeptem, z rozbudowanym, zamkniętym pięciobocznie prezbiterium otoczonym apsydami mieszczącymi zakrystię, lożę kolatorską i inne pomieszczenia. Apsydy przykryte stożkowatymi dachami połączone zostały korytarzem. Korpus kościoła przekryty dachem dwuspadowym. Asymetrycznie, usytuowana od północy wieża, zwieńczona ostrosłupowym wysokim dachem. Ściany nawy głównej i naw bocznych w miejscu oparcia sklepień wzmocnione zostały przyporami. W transepcie rolę przypór pełnią kwadratowe wieże flankujące jego naroża. Kościół był budowany na podmokłym gruncie więc wylano pod niego metrowej grubości płytę betonową, a pod samą wieżę wbito, na głębokość 8 metrów, 200 pali. Masywne fundamenty były pomyślane na grobowiec rodziny Radziwiłłów. Bogato zdobiona fasada wejściowa kościoła z rzeźbami, rozeta i kompozycja arkadowych wnęk świadczy o naśladownictwie kościołów romańskich z terenu północnych Włoch. Portyk z piaskowca posiada kolumnadę oraz tympanon, na którym znajduje się płaskorzeźba Władysława Marcinkowskiego Zwiastowanie. Pod kolumnadą ustawione jest inne dzieło tego autora, pochodząca ze Cmentarza Starofarnego, przy ul. Wrocławskiej, rzeźba nagrobna z piaskowca Pielgrzym, z 1890 r. W nawie głównej, transepcie i nawach bocznych sklepienia krzyżowe. W prezbiterium, sklepienie w postaci konchy z lunetami. Wnętrze pierwotnie bez polichromii oświetlane było przez witrażowe okna. Przestronne, oktogonalne prezbiterium posiada dwupoziomową galerię z 30, wykonanymi z piaskowca, kolumnami wspierającymi kopulaste sklepienie. Pośrodku znajduje się marmurowy ołtarz główny z sygnaturą na mensie Fecit Stefan Ballenstedt Berlin - Poznań 1907. Ołtarz zdobią cenne rzeźby: wyk. za alabastru Najświętsza Maria Panna, którą przywieziono z Włoch oraz postacie aniołów autorstwa Władysława Marcinkowskiego. Polichromia Henryka Jackowskiego przedstawia kwiatowe motywy dekoracyjne, w które wkomponowano przedstawienia figuralne. Na sklepieniu prezbiterium namalowano polskich świętych i błogosławionych, przy czym centralne miejsce zajmuje święty Stanisław. Wizerunki świętych przedstawione są także we wnękach umiejscowionych w nawie kościoła. Całość wyposażenia jednolitego stylowo wnętrza jest prawdopodobnie autorstwa Rogera Sławskiego. Jedynie ołtarz główny i rzeźby znajdujące się w kościele są dziełem innych autorów. Kościół posiada 6 ołtarzy bocznych: Serca Jezusowego, św. Józefa (d. św. Anny), św. Teresy od Dzieciątka Jezus, Matki Boskiej Częstochowskiej, Matki Bożej Nieustającej Pomocy oraz św. Antoniego. W ołtarzu Serca Jezusowego znajdują się cztery drewniane rzeźby świętych wyk. przez Marcina Rożka. Natomiast w ołtarzu Matki Bożej Nieustającej Pomocy znajduje się pięć drewnianych rzeźb autorstwa Władysława Marcinkowskiego. Ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej, znajdujący się w kaplicy bocznej jest pamiątką po więzionym w Ostrowie kard. Ledóchowskim oraz witraże muzykujących aniołów fundacji ks. Śmigielskiego. W kościele znajdują się także: marmurowa ambona z mozaiką św. Piotra, marmurowa chrzcielnica z nakryciem z kutej blachy, głowa ze zniszczonego w czasie II wojny światowej, najstarszego w Ostrowie, pomnika św. Jana Nepomucena, dzwon z pierwszego ostrowskiego kościoła, pamiątkowe tablice ku czci Mieczysława Ledóchowskiego, Edmunda Dalbora oraz Walentego Śmigielskiego a także 32 głosowe organy z l. 1909-1910.

Plebania, powstała w 1904 r. o formach neogotyckich wg proj. berlińskiego architekta Augusta Menken. Elewacje budynku z czerwonej cegły z tynkowanymi dekoracjami ryzalitów, ścian i szczytów. W budynku zachowała się oryginalna stolarka okienna i drzwiowa oraz posadzki i podłogi. Plebania otoczona jest obszernym ogrodem, od terenu kościoła oddzielonym ceglanym murem. Dom Katolicki, powstał w l. 1901-1903, również zbudowany z cegły. Prosta, skromna bryła obiektu, w elewacjach podkreślona wysokimi oknami. W budynku znalazła się scena teatralna, która w latach zaborów była przeciwwagą dla Niemieckiego Teatru. Na bokach sceny znajdują się popiersia Tadeusza Kościuszki i Karola Marcinkowskiego, a na kurtynie przedstawione są warszawskie Łazienki. Obiekt był jednym z najważniejszych ośrodków polskości w Ostrowie w latach pruskich. Najważniejsze wydarzenia, które są związane z Domem Katolickim noszą nazwę Republiki Ostrowskiej. Konwikt Arcybiskupi, powstał w 1905 r. w stylistyce nawiązującej do późnego baroku i renesansu, z godłami arcybiskupimi na szczytach. Prusacy, w czasach zaborów, nazywali to miejsce "rozsadnikiem polskości". Do września 2015 r. mieściło się w nim Muzeum i Pracownia Konserwatorska Diecezji Kaliskiej. Obecnie jest to siedziba Caritasu Diecezji Kaliskiej. Wikariat to parterowy budynek, o dwuspadowym dachu z tynkowanymi elewacjami i zachowanym detalem w postaci obramień okien i drzwi.

Zabytek dostępny z zewnątrz. Kościół można zwiedzać także we wnętrzu, pozostałe obiekty za zgodą użytkowników. Bliższe informacje na temat parafii oraz godziny Mszy Św. są podane na stronie internetowej parafii i diecezji kaliskiej: www.diecezjakaliska.pl

oprac. Teresa Palacz, OT NID w Poznaniu, 8-12-2015 r.

Rodzaj: kościół

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_ZE.49882, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_30_ZE.16218