Obiekt jest rzadkimi przykładem skalno-wyżynnego zamku. Zachowane relikty murowane i ziemne, oraz nawarstwienia kulturowe i zabytki ruchome w nich zalegające są bardzo cennym źródłem do poznania architektury obronnej późnego średniowiecza. Zabytek jest ważnym świadectwem historii regionu.

Usytuowanie i opis

Zabytek znajduje się około 6 km na południe od Janowa, niecałe 200 m na południe od drogi Janów-Żarki. Ruiny zamku wznoszą się na skalistym wzgórzu, wśród wapiennych skał. Obiekt położony jest w miejscu z natury obronnym, a od strony północnej jest praktycznie niedostępny ponieważ skały tworzą tu niemal pionową, naturalną ścianę o wysokości ok. 40 m. Relikty położone są na wysokości około 380 m n.p.m. Obecnie cały teren jest zalesiony. Założenie obronne było dwuczłonowe i składało się z właściwego zamku górnego (murowanego z kamienia) i obszernego podzamcza, które znajdowało się od strony południowej. Powierzchnia zamku wynosiła ok. 1200-1500 m², a podzamcza ok. 7100 m². Zamek górny najprawdopodobniej posiadał basztę, dom mieszkalny i nieduży dziedziniec. Obiekt zachował się w formie szczątkowej, długość resztek kamiennego muru górnego zamku wynosi 144 m, a ich grubość dochodzi do 2,2 m. Bohdan Guerquin i Jacek Laberschek sugerują, że zamek mógł nie zostać ukończony, co może tłumaczyć nikłość zachowanych resztek. Należy dodać, że u podnóża wapiennej skały (na północno-wschodniej stronie), na której posadowiony jest zamek znajduje się Jaskinia Ostrężnicka.

Historia

Brak informacji o zamku w średniowiecznych źródłach pisanych oraz brak systematycznych prac archeologicznych na stanowisku sprawia, że geneza obiektu jest niejasna. W związku z tym badacze zgłaszają ścierające się ze sobą hipotezy dotyczące czasu powstania i osoby fundatora obiektu. Bohdan Guerquin uważa, że zamek najprawdopodobniej wzniesiono z inicjatywy Kazimierza Wielkiego (ur. 1310 - zm. 1370), a z jego zdaniem zgadza się Marceli Antoniewicz. Bohdan Guerquin uważa również, że założenie mogło nie zostać ukończone za życia władcy i jest możliwe, że po jego śmierci porzucono budowę zamku. S. Kołodziejski wysunął odmienną hipotezę i według jego opinii zamek w Ostrężniku mógł zostać zbudowany przez Władysława Opolczyka (ur. 1326-1332 (?) - zm.1401) w latach 1370-1391. Natomiast według Jacka Laberscheka obiekt mógł być wzniesiony już na początku XIV w., to jest za panowania czeskich Przemyślidów (1290-1306), a do jego budowy przystąpiono z myślą o ugruntowaniu nowej władzy. Według tego historyka bezpośrednim fundatorem mógł być stronnik królów czeskich biskup krakowski Jan Muskata i możliwe, że budowę rozpoczęto w latach 1304-1306. Jacek Laberschek uważa także, że budowy prawdopodobnie nie ukończono, czego powodem mogła być śmierć Wacława III (ur. 1289 - zm. 1306) i opanowanie w 1306 r. przez Władysława Łokietka (ur. 1260 lub 1261 - zm. 1333) Krakowa i Ziemi Krakowskiej.

Stan i wyniki badań 

W jaskini tej odkryto ślady z paleolitu i neolitu i stanowisko to również jest wpisane do rejestru zabytków archeologicznych województwa śląskiego.

Zabytek jest dostępny dla zwiedzających przez cały rok.

Oprac. Michał Bugaj, OT NID w Katowicach, 22.10.2014 r.

Bibliografia

• Antoniewicz M., Zamki na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Geneza - funkcje - konteksty, Kielce 1998.
• Błaszczyk W., Inwentaryzacja średniowiecznych zamków i strażnic murowanych na wyżynie jurajskiej, „Rocznik Muzeum w Częstochowie” 1966, t. 2, s. 9-34.
• Guerquin B., Zamki w Polsce, Warszawa 1984.
• Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J., Leksykon zamków w Polsce, Warszawa 2007.
• Kołodziejski S., Średniowieczne rezydencje obronne możnowładztwa na terenie województwa krakowskiego, Kraków 1994.
• Kołodziejski S., Średniowieczne budownictwo obronne na pograniczu Małopolski z województwem sieradzkim i ziemią wieluńską, (w:) Między Północą a Południem. Sieradzkie i Wieluńskie w późnym średniowieczu i czasach nowożytnych, Sieradz 1993.
• Laberschek Jacek., Na tropie rycerzy z [Złotego] Potoku i rozbójników z Ostrężnika, (w:) Almanach Częstochowy, Częstochowa 2002.