Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zamek - Zabytek.pl

Adres
Osieczna, Zamkowa 2

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. leszczyński, gm. Osieczna - miasto

Zamek w Osiecznej został wzniesiony w XV w., a w kolejnych stuleciach był wielokrotnie rozbudowywany przez kolejnych właścicieli, m.

in. Andrzeja Czarnkowskiego i Jana z Bnina Opalińskiego. Obecny kształt nadano mu w trakcie gruntownej przebudowy przeprowadzonej w latach 1890-1908. We wsch. elewacji skrzydła zach. zachował się manierystyczny portal z ok. 1600 roku. Zamek jest położony malowniczo nad brzegiem Jeziora Łoniewskiego, na terenie parku krajobrazowego z XIX wieku.

Historia

Lokacja Osiecznej nastąpiła ok. 1370 roku. W 2. poł. XIV i w XV w. należała do pomorskiego rodu Borków-Gryżyńskich, a następnie do Borków-Osieckich, którzy wznieśli murowany zamek w 2 poł. XV wieku. W 1520 r. została kupiona przez Andrzeja Górkę. W rękach Górków dobra pozostawały do lat 90. XVI wieku. W 1592 r. Osieczna stała się własnością Andrzeja Czarnkowskiego herbu Nałęcz, z którego inicjatywy, w latach 1592-1601, przebudowano istniejący zamek (z tego czasu pochodzi m. in. manierystyczny portal we wsch. elewacji skrzydła zach. oraz dwie tablice w skrzydle pn., jedna z datą 1601 r., upamiętniająca zakończenie przebudowy). W 1. poł. XVII w. Osieczna należała do Przyjemskich, a w 2. poł. tego stulecia do Opalińskich. W 1655 r. zamek został spalony, następnie odbudowany z inicjatywy Jana z Bnina Opalińskiego (w skrzydle pn. znajduje się tablica upamiętniająca ten fakt). W 2 poł. XVII w. Osieczna należała do Skoraszewskich, którzy ok. 1797 r. (lub, jak podają niektóre źródła, dopiero w 1821 r.) sprzedali zamek na licytacji bankowi z Berlina. W XIX w. należał on do właścicieli niemieckich. W latach 60. Heinrich Burghard Abegg przebudował skrzydło pd. w stylu neobarokowym. Ostatnimi właścicielami zamku (do 1945 r.) byli członkowie rodziny von Heydebrandt. Z ich inicjatywy, w latach 1890-1908, dokonano gruntownej przebudowy zamku w oparciu o projekt opracowany przez berlińskie biuro architektoniczne Reimer i Koerte. Zasadniczej zmianie uległ wygląd pd. części zamku. Dominantą przebudowanego skrzydła stała się wysoka, masywna wieża, wysunięta nieznacznie przed lico elewacji, oraz niewiele od niego wyższa półkolista baszta w narożniku południowo-zachodnim. Zmieniono również wystrój wnętrz we wszystkich przebudowanych skrzydłach zamku, m.in. wsporniki w najstarszej zachowanej trójprzęsłowej sali w dolnej kondygnacji skrzydła zachodniego, pochodzącej z pocz. XVII w., do której z dziedzińca prowadzi wspomniany wyżej manierystyczny portal. Ostatnim przedwojennym właścicielem zamku był Heinz von Heydebrandt. Po zakończeniu II wojny światowej zamek stał się własnością Skarbu Państwa. Do 1953 r. użytkowała go Polska Akademia Nauk, a następnie państwowe sanatorium. Obecnie mieści się w nim centrum rehabilitacji.

Opis

Zamek jest położony w południowej części Osiecznej, na południowy-zachód od rynku, w środkowej części otaczającego go parku krajobrazowego. Północną granicę założenia parkowego stanowią ulice Zamkowa i T. Kościuszki. Na przedłużeniu północ-południe odcinka ul. Zamkowej znajduje się brama wjazdowa prowadząca na teren założenia pałacowo-parkowego. Południową granicę parku wyznacza północna linia brzegowa Jeziora Łoniewskiego. Od zachodu granica parku biegnie za przepływającą w tym miejscu rzeką Samicą. Wschodnia granica parku wbija się klinem między ul. Jeziorną a północny brzeg Jeziora Łoniewskiego.

Zamek jest budowlą eklektyczną, niejednorodną stylistycznie, a jego obecny kształt jest wynikiem wielokrotnych przebudów dokonywanych przez kolejnych właścicieli na przestrzeni kilku stuleci. Nieregularny rzut budynku tworzą trzy skrzydła otaczające wewnętrzny, otwarty od wschodu dziedziniec. Najbardziej zróżnicowany kształt planu posiada najmłodsze skrzydło południowe. Przedłużeniem skrzydła południowego po stronie zachodniej jest ryzalit na rzucie prostokąta, od zachodu poprzedzony podcieniowym przedsionkiem. Do elewacji południowej ryzalitu przylega półkolista baszta. Wschodnia część tego skrzydła jest znacznie wysunięta poza obręb dziedzińca zamku wyznaczonego przez skrzydło północne i zachodnie oraz zachodnią część skrzydła południowego.

Bryła zamku jest urozmaicona, składa się z kilku prostopadłościanów o zróżnicowanej wysokości, uzupełnionych ryzalitami. Skrzydło północne jest jednokondygnacyjne, nakryte dachem dwuspadowym nad korpusem i naczółkowym nad wschodnim szczytem. Skrzydło zachodnie jest dwukondygnacyjne nakryte dachem dwuspadowym z naczółkiem w szczycie północnym. Oba te skrzydła stanowią najstarszą zachowaną część zamku, datowaną na XVI w. oraz przełom XVI i XVII w., kiedy jej przebudowy dokonał ówczesny właściciel Andrzej Czarnkowski. Największa i najbardziej urozmaicona jest bryła skrzydła pd. pochodząca z czasów przebudowy i rozbudowy zamku przez Heydebrandtów w latach 1890-1908 - trójkondygnacyjna, nakryta dachem wielospadowym, o naczółkowym zwieńczeniu w partii szczytu zachodniego. Na pierwszej i drugiej osi od zachodu elewacji południowej wznosi się trójkondygnacyjna baszta w formie połowy walca nakryta dachem wielopołaciowym. Na piątej i szóstej osi od zachodu wznosi się wysoka, zryzalitowana pięciokondygnacyjna wieża nakryta dachem namiotowym, z nadwieszonymi wieżyczkami w narożach, krytymi dachami stożkowymi. Na jej drugiej kondygnacji znajduje się trójboczny wykusz zwieńczony odrębnym, trójpołaciowym dachem. Zachodni ryzalit skrzydła południowego jest poprzedzony dwukondygnacyjnym przedsionkiem z podcieniem w dolnej kondygnacji i tarasem w górnej, nakrytym dachem wielopołaciowym. Zamek został wzniesiony z cegły, w konstrukcji murowanej, ryglowej w partii szczytu zachodniego elewacji zachodniej oraz facjaty elewacji wschodniej skrzydła południowego, i otynkowany. Dachy są pokryte dachówką ceramiczną.

Najbardziej okazała jest elewacja południowa skrzydła południowego, z lat 1890-1908 - trójkondygnacyjna, trzynastoosiowa, z trójkondygnacyjną, dwuosiową basztą od zachodu oraz pięciokondygnacyjną, dwuosiową wieżą na piątej i szóstej osi od zachodu. Wschodnia część dolnej kondygnacji oraz naroża skrzydła południowego są boniowane. Dolna kondygnację oddziela od wyższych szeroki gzyms kordonowy. Otwory okienne posiadają różne wykroje - prostokątne z prostymi, odcinkowymi lub półkolistymi zamknięciami. Elewacje od strony dziedzińca są pozbawione bogatej dekoracji architektonicznej. Wyjątkiem jest okazały manierystyczny portal na pierwszej od północnej osi elewacji wschodniej skrzydła zachodniego, poprzedzony schodami, prowadzący do dużej sali na pierwszym piętrze. Rozglifione boczne ościeża półkoliście zamkniętego otworu drzwiowego ujmują pilastry z motywami panopliów, masek i lwich głów, otoczonymi ornamentem wstęgowym. Rozglifione górne ościeże dekorują dwa rzędy kasetonów z rozetami. Nad arkadą otworu drzwiowego, w narożnikach znajdują się dwie, półleżące postaci kobiece z rogami obfitości, a nad nimi belkowanie z puttami i motywem wici akantu w układzie pasowym. Portal wieńczy kartusz z herbem Nałęcz Andrzeja Czarnkowskiego ujętym ornamentem rollwerkowym.

Główne wejście do zamku, poprzedzone podcieniem, znajduje się w zachodniej, szczytowej elewacji skrzydła południowego. Układ wnętrz w skrzydle północnym i zachodnim jest jednotraktowy, a w skrzydle południowym - jedno i półtraktowy w części zachodniej oraz dwu i półtraktowy we wschodniej. W północnej części skrzydła zachodniego, jednej z najstarszych, znajduje się duża sala nakryta sklepieniem kolebkowo-krzyżowym z lunetami.

Wyposażenie we wnętrzu zachowało się w sali recepcyjnej w narożniku południowo-zachodnim - boazeria oraz kominek. W westybulu, w dużej sali w skrzydle zach. oraz w zach. sali w skrzydle pn. zachowały się drewniane ławy oraz krzesła o rzeźbiarskiej dekoracji ornamentalnej mocowane do ścian. W klatkach schodowych zachowały się również drewniane balustrady.

Zamek jest położny na terenie parku krajobrazowego założonego w XIX w., o pow. ponad 2 ha. W jego zach. części przepływa rzeka Samica, która łączy się z położonym na pd. Jeziorem Łoniewskim.

Dostęp do obiektu ograniczony. W zamku mieści się obecnie centrum rehabilitacji. Park jest ogólnodostępny.

Oprac. Anna Dyszkant, OT NID w Poznaniu, 24.07.2015 r.

Rodzaj: zamek

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_BK.165482, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_30_BK.52613