Na szczególną uwagę zasługuje nagrobek w formie obelisku Jana Wilhelma Kassyusza (1787-1848), pastora, pedagoga, działacza patriotycznego.

Historia

Najstarsza wzmianka o Orzeszkowie pochodzi z k. XIV w. W XV i XVI w. właścicielami wsi byli Bylinowie z Kwilcza (część z nich używala nazwiska Orzeszkowskich). W 1580 r. osada stanowiła własność Jadwigi, Jakuba i Dobrogosta Kurnatowskich. W dobie reformacji Orzeszkowo stało się jednym ze znaczniejszych w Wielkopolsce ośrodków braci czeskich. Bracia czescy przybyli do Wielkopolski w 1548 r. po wypędzeniu ich z Czech. Znaleźli tu licznych zwolenników wśród miejscowych rodów szlacheckich. Ich doktryna w tym czasie ewoluowała w kierunku kalwinizmu. W 2 poł. XVI w. w Wielkopolsce istniało już 60 kościołów braci czeskich, m. in. w Ostrorogu i Kwilczu. Ok. 1570 r. cała szlachta z parafii kwileckiej przyjęła nowe wyznanie. W 1577 r. ówczesny dziedzic Kwilcza, Jan Kwilecki, przekazał braciom czeskim miejscowy kościół parafialny. W l. 1634-35 bracia czescy połączyli się z wyznaniem reformowanym (kalwinizmem). W 1644 r. katolicy odebrali protestantom kwilecką świątynię. Wtedy to podjęto decyzję o przeniesieniu parafii do pobliskiego Orzeszkowa i wzniesieniu tam nowego kościoła. Plac pod budowę przekazał Dobrogost Kurnatowski. Drewniany budynek powstał w l. 1644-46. Kościół ten zniszczony został w 1721 r. na skutek uderzenia pioruna. Ponieważ konsystorz poznański zakazał jego odbudowy - nabożeństwa odbywały się w jednym z pomieszczeń plebanii. Dopiero w 1788 r. wzniesiono nowy, murowany kościół, kolejna świątynia powstała w 1861 r. Najstarszym cmentarzem w Orzeszkowie był cmentarz kalwiński przy starym, drewnianym kościele. Drugi cmentarz założono przy drodze do Kwilcza na pocz. XIX w. Najstarszy nagrobek pochodzi z 1818 r. W latach po II wojnie światowej nekropolia ulegała systematycznej dewastacji. W l. 1985-86 teren cmentarza uporządkowano. W utworzonym tu lapidarium znalazły się m. in. nagrobki przewiezione z cmentarza w Czempinie.

Opis

Cmentarz kalwiński usytuowany jest na zach. krańcu wsi, przy drodze do Kwilcza, po jej stronie pd. Nekropolię założono na planie prostokąta zamkniętego półkoliście. Na teren cmentarza od pn. prowadzi ujęta parą słupów dwuskrzydłowa brama z żeliwnej kraty. Oś założenia tworzy gł. aleja, biegnąca od bramy w kierunku neogotyckiego grobowca Bronikowskich z ok. 1863 r. Jest to grobowiec typu architektonicznego, ujęty kanelowanymi kolumnami zwienczonymi sterczynami w kształcie wieżyczek, z ostrołukowo zamknietym wejściem na osi. Oprócz grobowca Bronikowskich na cmentarzu zachował się również neogotycki grobowiec Kurnatowskich z Chalina oraz Stanisława Bukowieckiego i jego żony Zofii z ok. poł. XIX w. w kształcie ażurowej ściany ujętej lizenami górą przechodzącymi w sterczyny, a także liczne nagrobki, m. in. Adama Kurnatowskiego z 1818 r. i Zygmunta Kurnatowskiego z 1858 r. Wśród pomników nagrobnych wyróżnia się żeliwny obelisk w stylu empire na grobie Jana Wilhelma Kassyusza (1787-1848), pastora, pedagoga i działacza patriotycznego, ufundowany z inicjatywy Karola Libelta przez mieszkańców Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Na cmentarzu zachował się stary drzewostan (m. in. dęby, lipy, jesiony i kasztanowce).

Cmentarz dostępny.

oprac. Krzysztof Jodłowski, OT NID w Poznaniu, 05-10-2015 r.