Znajduje się tu ponad 450 macew w bardzo dobrym stanie z początku XIX wieku i późniejszych. Najstarsza zachowana pochodzi z roku 1806 - jest to nagrobek Jehudy. Ostatnim pochowanym na kirkucie był Nathan Mośkiewicz, zmarły w 1969 roku. Jego nagrobek, jako jedyny posiada inskrypcję w języku polskim.

Historia

Pierwszy cmentarz żydowski w Koźminie powstał pod koniec XVIII w. wokół synagogi. Ze względu na znaczny wzrost liczby ludności gmina otrzymała od Kazimierza Nestora Sapiehy, właściciela Koźmina w latach 1772 - 1791, ziemię pod nowy cmentarz niedaleko miasta, przy miejscowości Orla, w lesie zwanym "Koszewiec". Stary cmentarz zlikwidowano w 1872 r. Groby ekshumowano i przeniesiono do zbiorowej mogiły na nowym cmentarzu. Najstarszy pochówek na nowym cmentarzu pochodzi z 1801 r. Pochowani tu byli m.in. rabin Salomon Meir Radt (zm.1867 r.), wybitny hebraista Isaak Goldbaum, znawca Talmudu Abraham Lippmann a także nauczyciel miejscowej szkoły żydowskiej Abraham Silberstein oraz przewodniczący miejscowej gminy żydowskiej Abraham Mathias i Abraham Horwitz. W 3 lub 4 ćw. XIX w. po południowej stronie cmentarza postawiono murowany dom grabarza. W czasie II wojny światowej cmentarz uległ częściowej dewastacji - zabrano metalowe tablice, medaliony, łańcuchy i lampy. W latach 50. XX w. rozebrano dom przedpogrzebowy, znajdujący się w zach. części cmentarza. W latach 90. XX w. przeprowadzono prace porządkowe i wykonano metalowe ogrodzenie .

Opis

Cmentarz rozplanowany jest na rzucie prostokąta zbliżonego do kwadratu o wymiarach około 80 x 70 m., prezentuje często spotykany typ o ciasno ustawionych macewach, w zwartych rzędach, znajdujących się bardzo blisko siebie. Tylko w części północno-wschodniej gdzie znajdują się groby dzieci macewy ustawiane były luźno, nadal jednak w pewnym ustalonym porządku. Większa zwartość i uporządkowanie charakteryzuje nagrobki pochodzące z przełomu XIX i XX w., co związane było z rozwojem gminy i brakiem miejsca na kolejne pochówki (zgodnie z tradycją żydowską grób był nienaruszalny i nie mógł być używany jako miejsce spoczynku wielu osób). Nagrobki są bardzo zróżnicowane, o różnej wielkości, od najmniejszych, wysokości kilkudziesięciu centymetrów (groby dziecięce), aż do przykładów osiągających rozmiar człowieka. Macewy są w większości piaskowcowe, z bogatym detalem i wykrojem. Nagrobki z końca XIX w. i z lat 1900-1939, często w formie granitowych obelisków, wykonanych we wrocławskich zakładach kamieniarskich. Cmentarz jest zadrzewiony, otoczony jest metalowym ogrodzeniem, na jego teren prowadzi brama symbolizująca menorę.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Beata Marzęta, OT NID w Poznaniu, 17.10.2014 r.