Park krajobrazowy wokół zamku wpisany do Rejestru zabytków decyzją indywidualną. Obecnie w zamku mieści się muzeum.

Zamek w Oporowie, to niewielki XV wieczny zamek - rodowa siedziba Oporowskich herbu Sulima, przebudowany na typową biskupią rezydencję.

Położony w centralnej Polsce, w pobliżu Kutna, zamek oporowski jest jednym z ciekawszych przykładów polskich zamków typu nizinnego, przetrwałych w prawie nie zmienionej formie do czasów współczesnych. 

Piętnastowieczne biskupie zamki, takie jak: Pińczów biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego, Gosławice biskupa poznańskiego Andrzeja Łaskarza, Borysławice Zamkowe i Rytwiany biskupa poznańskiego Wojciecha Jastrzębca, to bezpieczne warownie, które służyły przede wszystkim administrowaniu kluczem ziemskim w centrum włości, bezpieczne rezydencje dla biskupa i jego kancelarii. Nie wchodziły one w skład dóbr kościelnych. Lokowano je w majątkach własnych biskupów lub ich najbliższych krewnych. Walory obronne były łączone z reprezentacyjnymi. Jako rezydencje prezentowały rozwinięty program funkcjonalny i wysoki poziom artystyczny. 

Prywatne zamki z tego czasu w Polsce centralnej były niewielkie (powierzchnia nie przekraczała 1000 m²), a program funkcjonalny ograniczał się czasem jedynie do domu mieszkalnego otoczonego murami. Zamek w Oporowie zaś, pomimo niewielkiej skali (900 m²) wyróżnia się zróżnicowaną bryłą , bogatym programem funkcjonalnym i wystrojem. Położony na wyspie z okalającą go fosą, otoczony krajobrazowym parkiem i udostępniony dla turystów, zachęca do odwiedzin. 

Historia 

Pierwsza wzmianka w źródłach pisanych dotycząca Oporowa pochodzi z 1363 roku. Właścicielem ziem był kanonik Bogusław Oporowski, syn Stefana Oporowskiego herbu Sulima. Prawdopodobnie Stefan, sędzia łęczycki, w połowie XIV wieku wybudował pierwszą znana nam siedzibę rodu – drewniany dwór, którego fragmenty odkryto w parku, w sąsiedztwie Domku Szwajcarskiego. Kolejnym właścicielem dóbr był bratanek i spadkobierca Bogusława - Mikołaj Oporowski (1365-1425), podkomorzy (1411-1419) a następnie wojewoda łęczycki (1419-1425) będący w bliskich kontaktach z królem Władysławem Jagiełłą. Szybka kariera urzędnicza i wzrost zamożności Mikołaja pozwoliły na postawienie nowego drewnianego dworu, gdyż pożar strawił stary dwór. Tym razem był to już dwór piętrowy, wyposażony w hypocaustyczny system ogrzewania, w posadzki z płytek ceramicznych i piece z kaflami herbowymi. Była to komfortowa rezydencja godna wojewody, a tym bardziej podkomorzego. To prawdopodobnie Mikołaj – jeden z dwu najznamienitszych przedstawicieli Sulimów Oporowskich, chcąc podnieść prestiż rodu postanowił wznieść murowany z cegły zamek. Obiekt powstał na wzniesieniu otoczonym nawodnioną fosą, które przybrało formę wyspy. Zgodnie z zamiarem fundatora zamek miał składać się z narożnej wieży, budynku mieszkalnego usytuowanego w partii wschodniej oraz murów obwodowych. W chwili śmierci Mikołaja, w roku 1425, ukończona była jedynie wieża w narożniku północno-zachodnim. Źródła pisane potwierdzają istnienie fortalicji już w 1418 roku. Drewniany dwór funkcjonował zapewne równocześnie z wieżą, która pełniła rolę skarbca i refugium. 

Po śmierci Mikołaja Oporowskiego herbu Sulima majątek odziedziczył jeden z jego sześciu synów – Władysław. Był jednym z najbardziej wpływowych polityków na dworze króla Władysława Jagiełły. Sprawował urząd podkanclerzego koronnego, był także biskupem włocławskim a następnie arcybiskupem gnieźnieńskim i prymasem. 

Władysław Oporowski kontynuował rozpoczęte przez ojca prace przy budowie zamku, jednak zmienił pierwotny układ przestrzenny np. zaniechał budowy domu wschodniego. Zamiast niego zbudował murowany, reprezentacyjny dom południowy oraz wieżę ( od strony wschodniej) z przeznaczeniem na zamkową kaplicę przystosowaną do obrony przy użyciu broni palnej. W części północnej dziedzińca znajdował się dwukondygnacyjny drewniany budynek gospodarczy ze studnią i piecem centralnego ogrzewania. 

Pierwotny wjazd do zamku usytuowany był w kurtynie zachodniej. Do przejazdu bramnego, dostawiono budynek bramny z szyją na zewnątrz murów obwodowych. 

Prace przy budowie zostały ukończone w drugiej połowie XV wieku. Wzniesiony przez Władysława Oporowskiego zamek świadczył o znaczeniu i zamożności jego właściciela i rodu z którego się wywodził. Rezydencja prymasa miała zapewne bogaty wystrój i dekoracje. Tu też arcybiskup zmarł 13 marca 1453 roku. 

W XVI wieku miasto z zamkiem ciągle jeszcze stanowiło centrum klucza Oporowskich herbu Sulima, jednak ród Oporowskich zaczął tracić na znaczeniu. Potężny niegdyś majątek ulegał coraz większemu rozdrobnieniu na skutek działów pomiędzy licznymi spadkobiercami. Toczono wiele spraw i procesów sądowych, co nie sprzyjało rozwojowi siedziby. 

W 1632 roku właścicielami Oporowa zostali Barbara i Piotr Tarnowscy herbu Rola. W roku 1657 wojska szwedzkie podpaliły zamek. Spłonęły dachy i górne kondygnacje wieży. Prace remontowe trwały prawdopodobnie do końca XVII wieku. Podczas prac wykonano nowe dachy, wymieniono okna na prostokątne oraz wzniesiono murowany budynek przy kurtynie północnej w miejsce rozebranego drewnianego. Na południe od zamku założono regularny kwaterowy ogród, którego ślady są czytelne do dziś. 

W 1725 roku Michał Tarnowski sprzedał zamek Janowi Sołłohubowi, podkomorzemu gostynińskiemu. Prawdopodobnie za czasów następców Jana – Józefa i Antoniny, w latach 40. XVIII wieku przeprowadzono remont. Remont ten jednak nie został potwierdzony w źródłach. Sądzi się, że zamek zyskał barokowy wystrój. Przebudowano część budynków. Połączono dom mieszkalny z wieżą przez co stworzono krótkie skrzydło zachodnie. W przyziemiu umieszczono klatkę schodową i sień, a na piętrze komnatę. Wybudowanie skrzydła zachodniego zmusiło do przebudowy bramy i zamurowania pierwotnych drzwi do domu mieszkalnego i wieży. Zmieniono też most zwodzony na most stały. 

Po Sołłohubach właścicielami zamku byli Korzeniowscy, Pociejowie i Oborscy. Niezbędne remonty wykonywane były z pożyczanych pieniędzy, dobra szły w dzierżawę. Zadłużony majątek wykupił i przejął w latach 1834-39 Tomasz Orsetti herbu Złotokłos. Nowy właściciel nadał rezydencji neogotycki wystrój podkreślający późnośredniowieczne korzenie siedziby. Wokół zamku – zgodnie z duchem czasu i modą – założono krajobrazowy park. Wewnątrz zamku dokonano niewielkich zmian. Zakres tych zmian znany jest z opisów W.H. Gawareckiego. Na dziedzińcu wybudowano dwie przybudówki: jedną w narożniku północno zachodnim, gdzie umieszczono pokój kredensowy, a drugą w narożniku południowo-wschodnim. Pełniła ona funkcję garderoby i pomieszczenia dla służby. Nadając całości neogotycki kostium wykorzystano elementy obronne jako modne akcenty nowej dekoracji. Przebudowano otwór bramny i poszerzono podjazd pod frontową elewację tworząc taras połączony z przeciwległym brzegiem fosy dwoma drewnianymi mostami. Arkady tych mostów, wykonane z desek, naśladowały konstrukcję murowaną. Teren przed zamkiem zajmował tzw. dziedziniec wielki, który okalały: drewniana oficyna, stajnia koni cugowych, oranżeria, murowana wozownia i osłonięta murem winnica. 

Bratanek Tomasza – Wilhelm Orsetti (1865-1891) wprowadził zmiany głównie w otoczeniu zamku: teren „wielkiego dziedzińca” przekształcono w podjazd z owalnym gazonem, powiększono i ogrodzono park, wymieniono bramę na której umieszczono inicjały Wilhelma oraz poprowadzono aleję obsadzoną kasztanowcami. W południowej części parku powstał parter kwiatowy na osi którego wprowadzono kamienne schody ozdobione rzeźbami lwów. W części północnej parku usytuowano boczny wjazd oraz wybudowano Domek Szwajcarski (w miejscu pierwotnego drewnianego dworu z XIV w.). Status majątkowy córki Wilhelma – Heleny, nie pozwolił na wykupienie majątku od reszty spadkobierców. Zaciągane pożyczki doprowadziły do wystawienia majątku na licytację i w 1930 roku dobra przeszły na własność Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego w Warszawie. W 1932 roku wykupił je Szymon Karski, który nie zamieszkał jednak w Oporowie, ale osadził tam administratora. Po wybuchu II wojny światowej majątek przejęli Niemcy.

 Od śmierci Wilhelma Orsetti w 1891 roku nie prowadzono prac remontowych w zamku, ani pielęgnacyjnych w parku. 

Po zakończeniu wojny w 1945 r., zamek wraz z parkiem przeszedł na własność państwa. W 1947 roku przeprowadzono najpilniejsze prace zabezpieczające, a w roku 1949 przeznaczono zamek na Składnicę Muzealną. 

Zarządzeniem Ministra Kultury i Sztuki z 1957 roku utworzono tu Muzeum z ekspozycją stylowych wnętrz. Zmiana sposobu użytkowania, z obiektu rezydencjonalnego na ogólnodostępny obiekt muzealny, wiązała się z koniecznością dostosowania zamku do potrzeb obsługi ruchu turystycznego. Zamek został zelektryfikowany, uruchomiono połączenie telefoniczne i komunikację autobusową. 

W latach 1953-1959 PP Pracownie Konserwacji Zabytków w Warszawie wykonały badania archeologiczne, architektoniczne, inwentaryzację pomiarową, dokumentację historyczną. Na tej podstawie przeprowadzono w latach 1962-65 gruntowne prace konserwatorskie, regotycyzaję i częściową rekonstrukcję. Podwyższono dachy budynków gotyckich a szczególnie domu mieszkalnego przez co bryła stała się lepiej czytelna. Nie poddano rekonstrukcji dachów na wieżach. 

Rozebrano XIX -wieczną garderobę i dzięki temu odtworzono przejście do kaplicy, odsłonięto gotyckie portale i okna, zrekonstruowano wnęki strzelnicze na murach obronnych oraz uzupełniono uszkodzony krenelaż, zakonserwowano zabytkowe parkiety i stolarkę, na piętrze odsłonięto polichromowane stropy z XVII w. 

W 1972 roku rozebrano Domek Szwajcarski i odtworzono go w nowej technologii. 

Liczne przebudowy nie zmieniły zdecydowanie późnośredniowiecznego charakteru zamku. I chociaż zamek w takim jak obecny kształt nigdy nie istniał, tworzy jednak harmonijną całość. Otoczony zadbanym parkiem, malowniczy zamek w Oporowie jest jedną z niewielu tak dobrze zachowanych późnogotyckich siedzib prywatnych w Polsce.

Opracowała Iga Malawska.