Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

wieża zamku górnego z fragmentem murów - Zabytek.pl

wieża zamku górnego z fragmentem murów


zamek XIV w. Opole

Adres
Opole

Lokalizacja
woj. opolskie, pow. Opole, gm. Opole

Wieża „zamku górnego” wraz z fragmentem murów obronnych w Opolu jest reliktem średniowiecznych i nowożytnych fortyfikacji miasta stanowiących jego ochronę od strony wschodniej.

Gotycka wieża została zbudowana pod koniec XIV w., przebudowana w poł. XIX w. i zwieńczona neogotyckim krenelażem, a następnie włączona do zabudowań gimnazjalnych. Także od wschodu, przy „zamku górnym”, do miasta prowadziła Brama Górna zwana Gosławicką, która została rozebrana około poł. XIX w.

Historia

Pierwotnie średniowieczne miasto przedlokacyjne i lokacyjne (XII wiek i pocz. XIII wieku) prawdopodobnie otoczone było fosą i wałem drewniano-ziemnym. Stopniowo w ich miejscu zaczęto wznosić murowane (ceglano-kamienne) obwarowania generalnie w technice opus emplectum. Wieża „zamku górnego” jest częścią tych fortyfikacji. Ich budowę rozpoczęto prawdopodobnie za panowania księcia Bolesława I około 1285 roku. Wjazdów do miasta broniły ufortyfikowane bramy. Wybudowano wówczas 5 bram miejskich na głównych drogach wiodących przez miasto oraz do zamku na Ostrówku. Obwarowania miejskie Opola budowane były od końca XIII wieku do XV wieku. Jakkolwiek wznoszono je przez dłuższy czas, stanowiły jednolity system obronny, oparty na pojedynczym ciągu wysokich murów, wzmocnionych kilkunastoma basztami i fosami na ich przedpolu. Od zachodu funkcję fosy pełniła Młynówka.

Przebieg fortyfikacji od bramy Gosławickiej przy ul. Osmańczyka, ulicą Księcia Władysława Opolczyka, wzdłuż reliktów „zamku górnego” do kaplicy pw. św. Wojciecha „Na Górce” oraz istnienie i lokalizacja zamku, nie zostały ściśle określone przez badaczy. Jakkolwiek dokumenty archiwalne określają przybliżony przebieg murów, to jednak tylko uprawdopodabniają istnienie zamku na Górce. Liczne zniszczenia, pożogi i przebudowy obiektów oraz przestrzeni tej części miasta dokonywane przez stulecia utrudniają określenie dokładnego przebiegu murów i ewentualnej lokalizacji „zamku górnego”. Być może tylko zachowana wieża była głównym obiektem zamkowym, tak mieszkalnym, jak i obronnym, a wokół niej stały tylko niskie zabudowania gospodarcze, stajnie i magazyny. I dlatego nie było „zamku” w pełnym tego słowa znaczeniu.

Według zapisu w dokumencie z 1387 roku „zamek górny” miał już w tym czasie istnieć. Nie wiadomo jednak jak wyglądał. Przyjmuje się, że inicjatorem jego budowy był książę Władysław II Opolczyk, który był także fundatorem klasztoru Paulinów na Jasnej Górze. Jednak pomimo wykonanych już badań archeologiczno-architektonicznych wielkość zamku, kształt budowli, jego wyposażenie giną w mrokach historii i do dzisiaj stanowią zagadkę dla badaczy. Dlatego pytanie o istnienie „zamku górnego” jest ciągle tematem otwartym. Obszar na którym miał stać zamek na przestrzeni wieków od XV do XIX był wielokrotnie przekształcany, a budynki przebudowywane. Zapewne budynki domniemanego zamku były użytkowane bardzo krótko, i po pożarze w 1615 r., w kolejnych wiekach popadały w ruinę. W 2 poł. XVII w. teren przejęli jezuici, którzy ze względu na zły stan budynków wyburzyli je i wybudowali kolegium. Pozostawili tylko wieżę, która mogła być bramą wjazdową, a którą w połowie XIX w. przebudowano. Na początku XIX w. do wieży dobudowano obiekty gimnazjum miejskiego, które pod koniec XIX w. częściowo wyburzono i przebudowano. Współczesne obiekty Zespołu Szkół Mechanicznych stoją na dawnych murach miejskich i być może reliktach „zamku górnego”.

Obiekt wieży bramnej „zamku górnego” i fragment muru obronnego z wieżyczką jest jedną z najcenniejszych budowli zabytkowych w Opolu. Pomimo licznych przebudów zabytku i przekształceń otoczenia wieża wraz fragmentem muru zachowała swój historyczny kształt i jest pozostałością średniowiecznego systemu obronnego miasta Opola. Zespół ten stanowi źródło informacji na temat średniowiecznych i nowożytnych technik budowlanych oraz systemów fortecznych.

W latach 2005–2018 wykonywano inwentaryzację i rozpoznanie archeologiczno-architektoniczne oraz prace konserwatorskie i budowlane tych gotyckich zabytków. 

W wyniku tych działań powstały dokumentacje, programy konserwatorskie oraz sformułowano wytyczne konserwatorskie do remontu i rewaloryzacji w/w zabytkowych obiektów oraz rewitalizacji przestrzeni wokół wieży „zamku górnego”. W zrewitalizowanych wnętrzach wieży zaadoptowanych do celów wystawienniczych przedstawiono ekspozycję pt. Zamek Górny.

Opis

Zachowane gotyckie obiekty wieża wraz z fragmentem murów miejskich wykonane zostały z cegły na fundamentach z dużych kamieni. Do budowy użyto zendrówkę, tworząc układ rombowy. Wieża została wybudowana na planie prostokąta. Pierwotnie była 3-kondygnacyjna, na wysokim podpiwniczeniu, w którym od wschodu i południa widoczne są zamurowane bramy. W 1844 r. dobudowano czwartą kondygnację zwieńczoną neogotyckim krenelażem. W przyziemiu widoczne jest sklepienie kolebkowe o obniżonym łuku. W elewacji wschodniej zachowała się ostrołukowa arkada z wąskimi blendami po bokach, być może pozostałość bramy wjazdowej. Zachowały się ostrołukowe okna ze stolarką neogotycką. 

W elewacji południowej, od której odchodzi zachowany odcinek muru miejskiego, widoczna jest brama obecnie zamurowana. W dolnej części elewację frontową wzmacniają dwie przypory.

Przylegający fragment gotyckiego muru obronnego wzmocniony jest trzema skarpami, które były przebudowywane wraz z wieżą w połowie XIX w. W jego części południowej wybudowano kwadratową narożną wieżyczkę strażniczą - bartyzanę. Całość zakończona jest wtórnym krenelażem.

Jezuici obejmując w 2 poł. XVII w. w posiadanie ten teren wraz z zabudowaniami, ze względu na fatalny stan budynków wyburzyli te relikty wcześniejszej zabudowy, pozostawiając tylko wieżę. Po podwyższeniu wieży o czwartą kondygnację i zwieńczeniu jej neogotyckim krenelażem, w końcu XIX wieku od jej strony zachodniej zlikwidowano galerię powiększając budynek gimnazjum, a w latach 1936 – 1937 wybudowano jeszcze jedno skrzydło budynku szkolnego zasłaniając wieżę od północy.

Wraz z konserwacją i rewaloryzacją bramy „zamku górnego” zrewitalizowano i przekomponowano przestrzeń wokół obiektu. W ramach tej inwestycji wyeksponowano wieżę bramną i fragmenty murów obronnych w obszarze dawnej fosy, uporządkowano wschodni stok dawnej fosy miejskiej oraz przebudowano nawierzchnię ulicy Księcia Władysława Opolczyka. Przeprowadzone rozpoznanie i badania wieży pozwoliły na przypuszczenie, że do bramy wiódł most zwodzony. Dlatego w projekcie rewaloryzacji otoczenia zabytku przewidziano budowę kładki łączącej krawędź fosy z górnym poziomem wieży. W odróżnieniu od dawnej techniki most wykonano wg współczesnych standardów i materiałów. Zastosowana forma nie odzwierciedla jego pierwotnego obronnego przeznaczenia.

Zabytek jest dostępny zewnątrz i wewnątrz. Teren wokół jest zagospodarowany i zabudowany. Wieża bramna i fragmenty muru miejskiego z bartyzaną, które można oglądać w terenie przy ul. Księcia Władysława II Opolczyka odbudowano i zrekonstruowano w latach 2006 i 2018. Obiekty te można oglądać także od strony placu wewnętrznego Zespołu Szkół Mechanicznych w Opolu. Ponadto wewnątrz odnowionej wieży urządzono ekspozycję dostępną dla mieszkańców i turystów.

Prace wykonane we wnętrzu budynku polegające na usunięciu zbędnych współczesnych elementów okablowań i przemurowań doprowadziły do uporządkowania wnętrz wieży bramnej oraz przywróceniu im jednorodnego, estetycznego, historycznego wyglądu.

Oprac. Krzysztof Spychała NID OT Opole, 25.03.2019 r.

Rodzaj: zamek

Styl architektoniczny: gotycki

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_16_BL.11109, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_16_BL.5257