Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

mury obronne - Zabytek.pl

Adres
Opole

Lokalizacja
woj. opolskie, pow. Opole, gm. Opole

Mury obronne miasta Opola wznoszone były etapami.Ich budowę rozpoczął książę Bolesław I Opolski w latach 80-tych XIII wieku.

Murami otoczono średniowieczne miasto lokacyjne o powierzchni około 16 ha, a ich długość mogła wynosić około 1700 m. Prawdopodobnie zostały one wybudowane w układzie kurtynowym z bramami miejskimi, a dopiero w kolejnych wiekach mur został wzmocniony basztami i barbakanem. Te fortyfikacje miejskie wielokrotnie pozwoliły mieszkańcom ówczesnego Opola oprzeć się najazdom wrogów, a także umożliwiały kontrolę kupców przybywających do miasta. Z czasem mury miejskie straciły znaczenie obronne, i w 1 poł. XIX wieku zostały w większości rozebrane w celu utworzenia przestrzeni dla rozwijającego się miasta.

Historia

Pierwotnie średniowieczne miasto przedlokacyjne i lokacyjne (XII wiek i pocz. XIII wieku) prawdopodobnie otoczone było fosą i wałem drewniano-ziemnym. Stopniowo w ich miejscu zaczęto wznosić murowane obwarowania generalnie w technice opus emplectum. Prace budowlane rozpoczęto prawdopodobnie za panowania księcia Bolesława I około 1285 roku. Wybudowano wówczas 5 bram miejskich na głównych drogach wiodących przez miasto oraz do zamku na Ostrówku. Były to: od południa Brama Bytomska zwana Krakowską, od wschodu Brama Górna zwana Gosławicką, od północy Biskupia zwana Mikołajską, a od zachodu Odrzańska zwana Wrocławską, i Zamkowa prowadząca do zamku. Wydaje się, że wszystkie bramy miały w przekroju poziomym plan zbliżony do kwadratu o wymiarach około 8 m - 9 m. W późniejszym czasie (prawdopodobnie pod koniec XIV w.) w południowej części miasta (przy bramie Bytomskiej) linię fortyfikacji wzmocniono zewnętrznym, niższym murem, tworząc podwójną linię murów z zwingerem w środku i okrągłym barbakanem (obecnie plac Wolności), który połączony był z bramą Bytomską wąskim przejściem osłoniętym murami tzw. szyją. Na odcinku od Młynówki do baszty Wilk biegła wtórna, podwójna linia muru obronnego oraz druga linia fosy.

Poza bramą Bytomską, prawdopodobnie pozostałe (oprócz Zamkowej) bramy miejskie miały budynki przedbramia i krótkie tzw. szyje, a miasto po zewnętrznej stronie murów otaczała fosa, a od strony zachodniej Młynówka. W swym północnym odcinku mogła mieć kilkanaście metrów szerokości (do około 18 m) i 3 m - 5 metrów głębokości. W części długości umocnień miejskich pomiędzy linią muru a brzegiem fosy pozostawiono szerokie kilkunastometrowe przedpole. Na przestrzeni funkcjonowania obwarowań miasta mury wzmocniono kilkunastoma basztami (14-19). Większość w/w informacji znanych jest z przekazów źródłowych i opisów archiwalnych oraz analiz ilustracji i map. Tylko część tych informacji została potwierdzona w toku rozpoznań archeologicznych. 

Pierwsza informacja o funkcjonującym już murze obronnym zawarta została w dokumencie z 1391 roku. Z innych dowiadujemy się, że w 1395 roku król polski Władysław Jagiełło oblegał zamek i miasto należące do Władysława Opolczyka, gdzie bronili się jego bratankowie, a w 1474 roku miasto oblegały wojska Kazimierza Jagiellończyka za poparcie udzielone przez Mikołaja I Opolskiego królowi węgierskiemu Maciejowi Korwinowi. Natomiast w 1578 roku ze względu na niebezpieczeństwo tureckie dokonano remontów obwarowań i rozbudowano bramy miejskie o szyje i budynki przedbramia, natomiast w 1583 roku dokonano naprawy kilku baszt. Wiek XVII nie był łaskawy dla Opola. Tragicznym okresem dla miasta była wojna trzydziestoletnia. Wówczas miasto zostało złupione przez najemne oddziały lisowczyków, które szły na odsiecz Wiednia, następnie w 1642 roku przez Szwedów walczących z Habsburgami. Od tego czasu zaniedbane obwarowania miejskie ulegają poważnym uszkodzeniom, i nie remontowane, na przestrzeni XVII i XVIII ulegają dalszej degradacji. Tracą one znaczenie obronne, i w 2 poł. XVIII wieku dochodzi do ich częściowej likwidacji. 

W związku z rozwojem techniki wojennej średniowieczne obwarowania utraciły swoje znaczenie militarne. Celem poszerzenia wylotów głównych ulic miasta, rozwoju przestrzennego miasta i zabudowy przedmieść, na początku XX wieku władze miasta podjęły decyzję o wyburzeniu fortyfikacji miejskich. Zostały one wyburzone w latach 1819 – 1848. Rozebrany został barbakan, i kolejno bramy Groszowicka, Gosławicka, Mikołajska oraz duże odcinki murów wraz z basztami. Natomiast brama Odrzańska, choć przebudowana w 1828 roku, została rozebrana w 1889 roku.

Opis

Obwarowania miejskie Opola budowane były od końca XIII wieku do XV wieku. Jakkolwiek budowane przez dłuższy czas, stanowiły jednolity system obronny, oparty na pojedynczym ciągu wysokich murów, wzmocnionych kilkunastoma basztami i fosami na ich przedpolu. Wjazdów do miasta broniły ufortyfikowane zespoły bramne. Od zachodu funkcję fosy pełniła Młynówka. Ze względu na dużą otwartą przestrzeń od strony południowej mury wzmocniono dodatkowym zewnętrznym ciągiem murów, a bramę Groszowicką ufortyfikowano wysuniętym barbakanem. 

Mury zbudowane były z cegły i kamienia, generalnie w technice opus emplectum, i miały one około 2,5 m-3 m grubości i około 6,5 m-9 m wysokości. Mury i fosy opasywały stare miasto dookoła. Poczynając od bramy Odrzańskiej (zbieg ulic Katedralnej, Kolegiackiej i ks. Baldego) fortyfikacje ciągnęły się na północ wzdłuż ul. Baldego, dalej w kierunku północno-wschodnim wzdłuż katedry pw. Krzyża Świętego do bramy Mikołajskiej (ul. Książąt Opolskich). Następnie podwórkami w kierunku kościoła pw. św. Sebastiana, po jego północnej stronie, i dalej ulicą Łangowskiego, i kolejno do ul. Rzemieślniczej i bramy Gosławickiej przy ul. Osmańczyka. Ulicą Księcia Opolczyka, wzdłuż reliktów „Zamku Górnego” do kaplicy pw. św. Wojciecha „Na Górce”. Dalej do baszty „Wilczej” i wzdłuż zachodniej krawędzi Małego Rynku, do bramy Odrzańskiej na Placu Wolności, i ulicą Zwierzyniecką do Młynówki. Także wzdłuż Młynówki istniały mury miejskie z bramą Zamkową na ul. Zamkowej przy moście.

Stan obecny: Zachowane fragmenty murów obronnych oglądać można w terenie: zostały one w większości zrekonstruowane (patrz punkt 7).Tylko widoczny w terenie zniszczony fragment muru pomiędzy parafialnym domem katechetycznym a budynkiem administracyjnym firmy energetycznej TAURON pozostał niezrekonstruowany.

Zabytek dostępny fragmentarycznie; teren jest zagospodarowany i zabudowany. Widoczne są tylko niewielkie fragmenty muru miejskiego, które można oglądać w terenie:

- ul. Ks. Baldego / ul. Kolegiacka - zrekonstruowana część murów i baszta wieloboczna oraz zniszczony fragment pomiędzy parafialnym domem katechetycznym a budynkiem administracyjnym firmy energetycznej;

- ul. Łangowskiego – zrekonstruowana część murów i fragmentu baszty;

- ul. Rzemieślnicza - zrekonstruowana część murów i fragmentu baszty jako ściany fundamentów budynków (m.in. eratyki);

- ul. Księcia Władysława II Opolczyka – zrekonstruowana wieża „zamku górnego” z fragmentem muru z bartyzaną;

- plac Kopernika (od strony Małego Rynku) – baszta Dominikańska, obecnie kaplica pw. św. Wojciecha;

- plac Mały Rynek (dziedziniec Klasztoru Sióstr de Notre Dame) – zrekonstruowana baszta (zwana Wilczą);

widoczne są także fragmenty murów, zwłaszcza fundamenty, na których postawiono kamienice, wzdłuż Młynówki.

Oprac. Krzysztof Spychała NID OT Opole, 22.02.2019 r.

Rodzaj: mur obronny

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_16_BL.10052, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_16_BL.4257