Wojciecha jest jednym z punktów orientacyjnych w staromiejskiej przestrzeni miasta - stąd jego nazwa kościół „Na Górce”. W jego wnętrzu znajduje się wyposażenie pochodzące z różnych okresów począwszy od gotyckiego, poprzez barokowe, aż do dzieł współczesnych.

Historia

Budowa kościoła na wzgórzu powiązana jest z postacią św. Wojciecha, który w tym miejscu w X wieku głosił kazania. Od 1254 roku kościół podniesiony został do rangi kościoła parafialnego (w 1295 prawa te przeszły na kolegiatę św. Krzyża). Jak podają niektóre źródła w 1295 r. rozpoczęto budowę klasztoru dla Dominikanów, którym został przekazany kościół na wzgórzu. Na początku XIV wieku rozpoczęto budowę murowanego kościoła, a jego konsekracja miała miejsce w 1361 roku. Świątynia otrzymała wezwanie NMP, śś. Jerzego, Wojciecha, Dominia i Anny. W 1430 roku odbyła się ponowna konsekracja - związana zapewne z budową kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej. W XVI i XVII wieku zakonnicy kilkukrotnie opuszczali kościół i klasztor. Miały też miejsce pożary i następujące po nich prace przy odbudowie kościoła. Na pocz. XVIII wieku nastąpiła jego gruntowna przebudowa obejmująca m.in. barokizację wnętrz oraz prawdopodobnie nadbudowę wieży nad kapicą MB Częstochowskiej. W 1811 roku zabudowania klasztorze przemienione zostały w szpital i magazyn, kościół zaś użytkowany był do 1820 r. jako gimnazjalny, a następnie jako kuracjalny. Kolejne gruntowne odnowienie kościoła miało miejsce w latach 1931-38, wtedy to m.in. uproszczona została elewacja zachodnia.

Opis

Kościół pw. MB Bolesnej i św. Wojciecha wzniesiony został na wapiennej skarpie w bezpośredniej bliskości dawnych murów miejskich, na wschód od zabudowań Rynku. Na południowy wschód od niego znajdują się dawne zabudowania klasztorne, obecnie zajmowane przez Uniwersytet Opolski, a od północnego zachodu sąsiaduje z dawnym cmentarzem. Jest budowlą orientowaną, wzniesioną jako trójnawowa bazylika z wydłużonym, czteroprzęsłowym, zamkniętym trójbocznie, oskarpowanym prezbiterium. Od południa do prezbiterium przylega czworoboczna zakrystia z oratorium na piętrze, zaś od północy zamknięta trójbocznie kaplica MB Częstochowskiej. Od zachodu korpus kościoła poprzedzony jest ciągiem półeliptycznych schodów, a od pół. i poł. przylegają do niego kruchty. Świątynia jest murowana z cegły, na cokole niwelującym różnicę terenu. Korpus kościoła i prezbiterium nakryte są dachem dwuspadowym z powiekowymi lukarnami nad nawą. Zwieńczenie kaplicy MB Częstochowskiej stanowi trójkondygnacyjna, ośmioboczna wieża, która nakryta jest baniastym hełmem z latarnią. Elewacje kościoła są gładko otynkowane z dekoracją ramową w partii wieży i uproszczoną dekoracją elewacji zachodniej z pilastrami flanującymi oś środkową i fryzem arkadkowym w jej zwieńczeniu. Ponadto elewacje artykułowane są skarpami (w partii prezbiterium i kaplicy) oraz otworami okiennymi: ostrołukowymi ze zrekonstruowanym laskowaniem i maswerkami w prezbiterium oraz zamkniętymi półkoliście w partii korpusu. Wnętrze kościoła przesklepione jest: w partii prezbiterium sklepieniem kolebkowym z lunetami dekorowanym malowanymi plafonami (E. Fey), w nawie środkowej i południowej sklepieniami krzyżowymi rozdzielonymi gurtami, zaś w nawie północnej sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Ściany prezbiterium poprzedzielane zostały pilastrami. Wejście do kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej obramione zostało barokowym portalem z umieszczonymi w nim obrazami oraz współczesną kratą (Marian Nowak). W zachodnim przęśle nawy głównej znajduje się nadwieszony chór muzyczny z parapetem o dekoracji stiukowej. Wystroju wnętrza dopełnia Wyposażenie pochodzące m.in z okresu barokizacji kościoła, w tym ołtarz główny, ponadto regencyjne ołtarze boczne i ambona, zespół obrazów i rzeźb z XVIII i XIX wieku oraz XIX-wieczny prospekt organowy, w który wkomponowane zostały barokowe rzeźby.

Zabytek dostępny.

Oprac. Aleksandra Ziółkowska, OT NID w Opolu, 4.11.2015 r.