tartak - Zabytek.pl
Adres
Olsztyn, Ryszarda Knosały 3b
Lokalizacja
woj. warmińsko-mazurskie, pow. Olsztyn, gm. Olsztyn
ulokowano dzielnicę przemysłową. Jest to także jeden z nielicznych, zachowanych na terenie Olsztyna zabytków o charakterze industrialnym i ostatni w Olsztynie historyczny budynek tartaczny. W efekcie przeprowadzonych prac rewitalizacyjnych (2011-2013) utrwalony i wyeksponowany został jego historyczny i funkcjonalny charakter; wewnątrz uczytelniono także pozostałości urządzeń technicznych.
Historia
Tartak wybudowany został ok. 1884r. przez Louisa Raphaelsohna. Zakład powstał w zakolu Łyny, gdzie w drugiej połowie XIX w. zlokalizowano kilka zakładów przemysłowych, m.in.: dwa browary, fabrykę maszyn, gazownię miejską, oraz fabrykę octu i musztardy. Budynek tartaku otaczały place składowe oraz basen mający ułatwić dostarczanie do tartaku spławianego Łyną drewna. W kolejnych latach zakład rozbudowywano: w okresie 1884-1885 dostawiono do bryły głównej budynek biurowy, a w latach 1892-1895 warsztat. W 1929 r. parcela, na której znajdował się tartak wraz z budynkami, została wykupiona przez miasto i przekazana Miejskim Zakładom Komunalnym sp. z o.o., które do tej pory zajmowały sąsiednią działkę, gdzie funkcjonowała gazownia. W latach 1929-1933, w związku ze zmiana przeznaczenia, tartak przebudowano, m.in. demontując wyposażenie techniczne i rozbierając komin. Budynek przetrwał drugą wojnę światową. W kolejnych latach użytkowany był na potrzeby Miejskich Zakłady Komunikacyjne, które utworzyły tu zaplecze socjalne dla swoich pracowników z rozbudowanym zespołem higieniczno-sanitarnym oraz pomieszczenia biurowe. W związku z tym w 1957 r. budynek został przebudowany. W 1974r. budynek przejęło w użytkowanie Przedsiębiorstwo Gospodarki Miejskiej. W 1987 r. zaprzestano użytkowania budynku. W 2007 r. dawny tartak wpisany został do rejestru zabytków. W okresie 2011-2013 r. prowadzono w obrębie obiektu prace rewitalizacyjne. Obecnie budynek jest siedzibą Centrum Techniki i Rozwoju Regionu „Muzeum Nowoczesności”, które podlega pod Miejski Ośrodek Kultury.
Opis
Budynek dawnego tartaku zlokalizowany jest przy ul. Knosały, na skraju Parku Centralnego, z którym skomunikowany jest poprzez most na Łynie. Budynek składa się z dwukondygnacyjnej hali tracznej oraz przybudówek (budynek biurowy, siłownia - maszynownia, warsztat). Na miejscu wtórnej przybudówki znajduje się obecnie aneks wejściowy. Bryła główna (hala traków) została podzielona na dwie kondygnacje: dolna służyła transmisji napędu, górna wykorzystywana była jako hala traków. Murowaną siłownię z kominem dobudowano do hali od południa, natomiast budynek administracyjny z dobudówką produkcyjną od północy. Dawna hala traków wzniesiona została na planie prostokąta w konstrukcji szkieletowej z wypełnieniem ceglanym, przybudówki wzniesiono z cegły. Dachy dwuspadowe kryte dachówką ceramiczną, dachy płaskie papą. Stropy drewniane; stolarka okienna drewniana, współczesna nawiązująca do historycznej oraz plastykowa imitująca okna o charakterze przemysłowym. Dostawiony do elewacji południowej ceglany komin wtórny (translokowany z innego, historycznego obiektu). Translokowany komin posadowiono w miejscu istniejącego pierwotnie komina tartacznego.W trakcie prowadzonych w okresie 2011-2013 prac rewitalizacyjnych obiektu rozebrano wtórne przybudówki, uczytelniono elementy już nieistniejące, zarówno we wnętrzach (ślady i pozostałości po urządzeniach, w tym smar koła zamachowego), jak i w bezpośrednim otoczeniu obiektu (nawierzchnia brukowa). Ponadto obrębie elewacji tartaku uczytelniono kolejne faz przebudowy poprzez zastosowanie różnych rodzajów i koloru spoin). Wnętrza budynku przekształcone, dostosowane do nowych potrzeb, w tym wystawienniczych (dawna hala traków).
Obiekt zarządzany przez Miejski Ośrodek Kultury w Olsztynie, dostępny w godzinach pracy w/w instytucji oraz poza nimi, w trakcie organizowanych imprez.
Oprac. Adam Płoski, OT NID w Olsztynie, 9.09.2014 r.
Rodzaj: architektura przemysłowa
Styl architektoniczny: nieznana
Materiał budowy:
szachulcowe
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_28_BK.135829, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_28_BK.267308