Historia

Można z dużym prawdopodobieństwem stwierdzić, że całość fortyfikacji miejskich Olsztyna powstała w ramach jednej, spójnej koncepcji konstrukcyjnej, która była realizowana od 2 połowy XIV (po roku 1353) do pierwszej ćwierci XV w. Należy podkreślić, że pierwotnie mury obronne miasta i sąsiadującego z nim zamku nie miały ze sobą połączenia.

Opis

Główny obwód olsztyńskich obwarowań zwany murem wysokim zamykały trzy bramy: Górna - na północy miasta (zachowana do dziś), Dolna - na południu i Młyńska - w północno-zachodniej części murów. Prócz tego funkcjonowały dwie furty: Wodna - u wylotu dzisiejszej ulicy Staszica i furta przy bramie Dolnej. Poza bramami w ciągu miejskich murów znajdowały się baszty prostokątne zwane łupinowymi, które były otwarte od strony miasta oraz okrągłe baszty zamknięte. Pod koniec XV wieku, tam gdzie miasto nie było otoczone rzeką, a jedynie fosą tzn. od strony południowo-wschodniej i wschodniej wzniesiono dodatkowy, zewnętrzny ciąg muru obronnego zwany murem niskim, który biegł od bramy Górnej do Dolnej. Odległość między murem wysokim, a niskim wynosiła od 10 do 12,5 m. Trzecią linię miejskich obwarowań zarejestrowaną w trakcie badań wykopaliskowych po wschodniej stronie miasta - po zewnętrznej stronie fosy stanowił tzw. mur przeciwskarpy. Jego odległość od muru niskiego wynosiła ok. 25 metrów. Budulcem, którego użyto do wznoszenia miejskich fortyfikacji był kamień - powszechnie dostępna polodowcowa martwica łąkowa, z której wzniesione były partie fundamentowe oraz cegła, której używano do oblicowania górnych partii muru. Jego wnętrze wypełnione było kamieniami i gruzem ceglanym. Spoiwo stanowiła zaprawa wapienna Grubość murów w partii fundamentowej wynosiła od 1,6 do 2 m, natomiast szerokość korony muru sięgała 1,5 m Elementem uzupełniającym miejskie fortyfikacje były chodniki murowe i pomosty bojowe - zbudowane z drewna. które nie zachowały się. Obwarowania miejskie podobnie jak całe miasto ulegały zniszczeniom. W latach 1620 i 1657 spaliły się drewniane elementy konstrukcyjne murów, duże zniszczenia powstały również wskutek wojny północnej. W połowie XVIII w. obwarowania miejskie utraciły swoje znaczenie i zaprzestano ich naprawy, a wręcz zaczęto traktować jako źródło łatwo dostępnego budulca. Fragmenty obwarowań były przekazywane w prywatne ręce - baszty wykorzystywano na domy mieszkalne, z których część przetrwała do dziś. Natomiast przestrzeń miedzy poszczególnymi liniami obwarowań wykorzystywana była do zakładania ogrodów.

Znaczna część miejskich obwarowań jest dziś czytelna i wkomponowana we współczesną przestrzeń miasta. Znajdujące się po zewnętrznej stronie fortyfikacji tereny zielone z ciągami komunikacyjnymi sprawiają, że jest to obiekt powszechnie dostępny.

Oprac. Hanna Mackiewicz, OT NID w Olsztynie, 16.09.2014 r.