Historia

Olkusz, górnicze miasto związane z eksploatacją kruszców (ołowiu i srebra) było lokowane na prawie niemieckim w II poł. XIII w. być może przez Bolesława Wstydliwego lub Wacława II. Miasto po lokacji przejęło nazwę i funkcję wczesnośredniowiecznej osady zwanej od tego czasu Starym Olkuszem, położonej na zach. od obecnego miasta. Akt lokacyjny nie zachował się, istnieje dokument z 1299 r. będący dowodem pośrednim na uzyskanie przez Olkusz praw miejskich przed tą datą. Elementem wytyczonym w pierwszej fazie lokacji był prostokątny rynek z prostopadłym układem ulic i zabudową przyrynkową. Data budowy ratusza nie jest znana, pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 1449 r. Badania wykopaliskowe i architektoniczne przeprowadzone w 2011 r. pozwoliły datować mury piwnic ratusza na XIV i XV w. Badania architektoniczne i analiza materiałów kartograficznych oraz ikonograficznych pozwoliły na lokalizację i ustalenie przybliżonego wyglądu budynku ratusza. Ratusz posadowiony był w środkowej części rynku. Najwcześniej mogła być postawiona wieża, wolno stojąca budowla, do której później od strony wsch. i pd. dostawiono prostokątną część. W II poł. XVI w. i I poł. w. XVII wielkie pożary częściowo zniszczyły zabudowę miasta. Akwarela Zygmunta Vogla z 1792 r. przedstawia murowaną, masywną budowlę z dwiema naziemnymi kondygnacjami i piwnicami z przylegającą doń od zach. znacznie wyższą wieżą, nakrytą namiotowym daszkiem z wątłą latarnią i parterową drewnianą przybudówką. Elewacje od pn. i pd. były zwieńczone uskokowymi szczytami. W 1825 r. ratusz został rozebrany, piwnice przysposobione zostały na tężnie i skład wapna. W 1905 r. w sąsiedztwie i częściowo w obrębie dawnego ratusza postawiono ceglaną, wieloboczną wieżę ciśnień, która rozebrana została w 1962 r.

Opis

XIV i XV-wieczne relikty ratusza (piwnice) znajdują się w centralnej części rynku. Mury obwodowe ratusza wzniesiono z ciosów kamiennych, narożniki i krawędzie wzmocniono miejscowo blokami zlepieńca parczewskiego. Styki wieży z sąsiednimi ścianami magistralnymi wskazują na jednorodny, monolityczny charakter konstrukcji i przemawiają za powstaniem budowli w tym samym czasie. Wnętrze podzielone jest na 4 komory, z których każda nakryta była sklepieniem kolebkowym. Ściany działowe wykonano z cegły. Mury zachowały się na wysokości ok. 3-3,5 m., za wyjątkiem części środkowej wsch. ściany ratusza , rozebranej w związku z budowa na pocz. XX w. wieży ciśnień. Nad dwiema komorami w pn. części ratusza kamienne sklepienia zachowały się niemal w całości, nad komorami pd. fragmentarycznie. Z dawnego wyposażenia budynku zachowała się ceramiczna posadzka, piec hipocaustyczny oraz detale architektoniczne. Ściany piwnic ratusza zagłębione pod płytą rynku zostały otoczone ścianą żelbetową i takąż płytą przykryte. Powierzchnia wokół piwnic jest przygotowana do pełnienia funkcji trasy turystycznej tak jak komory piwnic ratusza. Do obiektu prowadzi jedno wejście i klatka schodowa, doświetlona przeszkleniem widocznym na powierzchni. Odzwierciedleniem reliktów ratusza w przestrzeni rynku są symboliczne mury pokazujące lokalizację i obrys budowli. Mury zostały wykonane z tego samego materiału, co piwnice i stoją w poziomie dawnego parteru. W układ odbudowanych murów wkomponowano drewnianą scenę letnią.

Obiekt dostępny z zewnątrz.

Oprac. Tomasz Woźniak, OT NID w Krakowie, 06.05.2015 r.