Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zbór kalwiński, ob. kościół parafialny pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny i św. Mikołaja - Zabytek.pl

zbór kalwiński, ob. kościół parafialny pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny i św. Mikołaja


kościół 1570 r. Oksa

Adres
Oksa

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. jędrzejowski, gm. Oksa

Świątynia w Oksie uważana jest za jedną z najstarszych w Europie wzniesionych specjalnie na użytek kalwinistów, spośród nich wyróżnia się zachowaniem niemalże pierwotnych form architektonicznych.

Centralny układ przestrzenny obiektu i jego programowo ubogie wnętrze, w którym główny akcent stanowi kazalnica, nadano mu zapewne z powodów wymogów wspólnotowej liturgii kalwińskiej. Współfundatorem zboru był Mikołaj Rej, wybitny pisarz doby odrodzenia.

Historia

W 1554 r. Mikołaj Rej założył miasto Oksę. W jego planach miało ono być głównym ośrodkiem dóbr Rejów położonych w województwie sandomierskim. Z tej przyczyny na sąsiadujących z nim dwóch pagórkach wystawił okazałą siedzibę i rozpoczął budowę ok. 1566 r. kalwińskiego zboru, którą ukończył w 1570 r. syn poety, Andrzej Rej. Przypuszcza się, że przed swą śmiercią w 1569 r. Mikołaj Rej - gorliwy kalwin zdążył wyposażyć swoją fundację sakralną uposażeniem ślęcińskiego kościoła. Do 1677 r. zbór okszański był ważnym ośrodków małopolskiego protestantyzmu, w którym w latach 20.-60. XVII w. kilkakrotnie odbywały się synody regionalne ewangelików. W 1678 r. właściciele Oksy przekazali budowlę jędrzejowskim cystersom, a władze kościelne uczyniły z niej filię parafii w Koniecznie. Przed 1723 r. przy kościele miano powołać parafię, ale pogląd ten jest kwestionowany wśród badaczy. W latach 1762-3 budowla został odrestaurowana. Kolejne prace remontowe przy niej miały miejsce rok po jej pożarze w 1769 roku. Zapewne wówczas powstały m.in. zachowane do dziś boczne ołtarze. Przed 1798 r. wystawiono nad kruchtą zach. drewnianą wieżę-dzwonnicę. Po kasacie jędrzejowskiego klasztoru cystersów w 1819 r., świątynię przejęli księża diecezjalni. Około 1879 r. sprawiono do niej nowe organy. W k. XIX w. i ok. 1913 r. gruntownie ją wyremontowano i dostawiono do niej nową zakrystię, a starą, znajdującą się na zapleczu ambony, zmniejszono. W 1914 r. bp kielecki Augustyn Łosiński konsekrował kościół. W latach 1997-2001 przeprowadzono remont jego dachu, drewnianej wieży i tynków, a także uporządkowano i ogrodzono plac kościelny. W latach 2009-10 wykonano przy nim dalsze prace budowlano-restauratorskie, m.in.: naprawiono i pomalowano całość tynków. Ponadto podczas tych robót w obu kaplicach odkryto wnęki i fragmenty pierwotnych polichromii, których postanowiono nie eksponować.

Opis

Dawny zbór został usytuowany na wzniesieniu, na wsch. krańcu wsi, pośrodku zbliżonego do owalu placu, otoczonego kamiennym murem i starodrzewem. Jest on orientowaną budowlą o planie krzyża greckiego z jednoprzęsłowymi, prostokątnymi ramionami. Do ramienia zach. przylega kruchta z wieżą, a do ramienia wsch. dostawiono zakrystię. Ponadto w pn.-wsch. narożniku obiektu znajduje się mała przybudówka (fragm. d. zakrystii). Bryłę świątyni opinają skarpy. Ściany jej korpusu i przybudówek wzniesiono z kamienia i cegły oraz w całości wytynkowano. Wieżę z izbicą zbudowano z drewna w konstrukcji słupowo-ryglowej i oszalowano. Kościół nakrywają dachy dwuspadowy (z sygnaturka nad skrzyżowaniem nawy z kaplicami) i łamany „polski” (nad wieżą). Kamienne elewacje kościoła, o trójkątnych szczytach z blendami, rozczłonkowują przypory i wzbogaca kamieniarka (nad wejściem gł. kartusz z h. Oksza z ok. 1570 r., a we wsch. ścianie zakrystii trzy „marmurowe” epitafia z XVI/XVII w., wykonane przez kamieniarzy chęcińskich). Jego wnętrze nakrywa sklepienie kolebkowo-krzyżowe (nad nawą, kaplicami, prezbiterium). Skromne wyposażenie budowli stanowią, m.in.: kamienna kazalnica ok. 1570 r., dwa boczne ołtarze z ok. 1770 r. i obraz MB Bolesnej z 1 poł. XVIII wieku.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Łukasz Piotr Młynarski, OT NID w Kielcach, 04-11-2014 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_26_BK.67405, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_BK.1812