Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

wieża widokowa, tzw. Bismarcka - Zabytek.pl

wieża widokowa, tzw. Bismarcka


budynek użyteczności publicznej 1908 - 1912 Okonek

Adres
Okonek

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. złotowski, gm. Okonek - miasto

Wieża zachowana w swojej pierwotnej formie stanowi obecnie jedyny na terenie północnej Wielkopolski przykład charakterystycznych dla 2 poł.

XIX i pocz. XX w. wież-pomników poświęconych kanclerzowi Ottonowi von Bismarckowi. Obiekt charakteryzuje się wysokimi wartościami architektonicznymi, wyróżniając się wśród innych realizacji bogatą dekoracją elewacji.

Historia

Okonek (niem. Ratzebuhr) jest niewielkim miasteczkiem, położonym na Pojezierzu Szczecineckim, nad rzeką Czarną (prawy dopływ Gwdy), w pobliżu morenowych wzgórz z których najwyższe to Góra Tecławska (nazwa pochodzi od powieszonego tu niegdyś legendarnego rycerza-rozbójnika Tecława), przy szosie z Poznania przez Piłę i Szczecinek do Koszalina. Według opisu granic między Koroną i Pomorzem z 1436 r. i późniejszych dokumentów rzeka Czarna stanowiła granicę między Wielkopolską i ziemią szczecinecką w Księstwie Pomorskim (wcześniej, jeszcze na początku XIII w., granica ta przebiegała bardziej na północ, pozostawiając południową część ziemi szczecineckiej w Wielkopolsce). Najstarsza wzmianka o Okonku pochodzi z 1547 r., kiedy to książęcy marszałek dworu Jakub Műnchow przekazał znajdujący się tu folwark księciu Barnimowi X. Zapewne z inicjatywy księcia w 1554 r. na miejscu folwarku powstała wieś. W drugiej połowie XVI w. i pierwszej połowie następnego stulecia Okonek rozwijał się pomyślnie, co związane było z położeniem na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych: traktu marchijskiego oraz traktu łączącego Wielkopolskę z Pomorzem. Wykształcił się tu lokalny ośrodek handlowy. W latach 1582 i 1597 książę pomorski Jan Fryderyk wydał przywileje  targowe, na mocy których w osadzie odbywały się trzy jarmarki rocznie. W wyniku wojny trzydziestoletniej (1618-1648) Okonek wraz z całą ziemią szczecinecką dostał się pod panowanie Brandenburgii. Pomyślny rozwój wsi przerwany został w połowie XVII w. w czasie wojny ze Szwecją, kiedy to Okonek został zniszczony w wyniku pożaru w 1658 r. W ciągu ostatnich dekad XVII i w XVIII w. miejscowość odradzała się gospodarczo, przy czym podstawową rolę odegrało sukiennictwo. W 1720 r. Okonek został włączony w granice państwa pruskiego. W 1754 r. książę pruski Fryderyk Wielki nadał osadzie prawa miejskie. Pomyślny rozwój Okonka zahamowany został w czasie wojny siedmioletniej (1756-1763). W 2 poł. XVIII w. miasteczko było dużym ośrodkiem sukienniczym. Na przełomie XVIII i XIX oraz w XIX w. Okonek rozwijał się terytorialnie. W 1879 r. otwarta została linia kolejowa ze Szczecinka do Piły. W czasie działań wojennych 1945 r. zabudowa Okonka została zniszczona w ok. 35%.

Wieża Bismarcka w Okonku została wzniesiona w 1908 r. (inne źródła podają lata 1908-1912). Była to jedna z 240 wież-pomników (Bismarckturm, Bismarcksäule) zbudowanych w latach 1896-1914 w granicach ówczesnych Niemiec. Wieże te powstawały jako wyraz hołdu złożonego Ottonowi von Bismarckowi – pierwszemu kanclerzowi Związku Północnoniemieckiego, później – Rzeszy Niemieckiej. Po śmierci kanclerza (1898) jego kult w społeczeństwie niemieckim przybrał ogromne rozmiary. Jego imieniem nazywano ulice, dzielnice i miejscowości, wznoszono też liczne pomniki.

Pierwsze wieże-pomniki wznoszono z drewna jeszcze za życia Bismarcka. Po jego śmierci budowano je najczęściej z kamienia lub cegły. Wiele z nich powstało na podstawie projektu „Zmierzch Bogów” Wilhelma Kreisa z Drezna, nagrodzonego w konkursie rozstrzygniętym w 1899 r. W konkursie nagrodzono również dziewięć innych projektów. Wszystkie te projekty cechował monumentalizm, osiągnięty poprzez prostą, masywną formę oraz surowość materiału, najczęściej – dużych bloków kamiennych. Na szczycie wież umieszczano misy ogniowe, w których w określone dni roku miał być rozpalany ogień. Mimo ogólnie przyjętego projektu W. Kreisa wieże Bismarcka różniły się od siebie formą i konstrukcją, co spowodowane było warunkami lokalnymi oraz funduszami, które pochodziły ze zbiórek prowadzonych przez towarzystwa i komitety budowy pomników. Obiekty te nigdy nie były dofinansowywane przez państwo.

Wieża w Okonku powstała z inicjatywy miejscowego Zrzeszenia Użyteczności Publicznej, którego prezesem był naczelnik poczty Ernst Nitschke ze Szczecinka. Kamień węgielny położono 1 kwietnia 1908 r. Koszty budowy wyniosły ok. 10-12 tysięcy marek. Prace wykonała firma Steltera z Okonka. Przy wieży, na tle niszy w elewacji zach. ustawiono wykonany ze sztucznego kamienia pomnik ku czci poległych w wojnie prusko-austriackiej (1866) i prusko-francuskiej (1870-71) (do dziś zachował się cokół i fragment obelisku). Uroczyste otwarcie wieży i odsłonięcie pomnika odbyło się 23 sierpnia 1908 r.

Po 1945 r. wieża zaczęła pełnić funkcję przeciwpożarowej wieży obserwacyjnej. W związku ze zmianą funkcji, nieznacznie zmieniła się jej architektura – w górnej partii nadbudowano dostrzegalnię przeciwpożarową – ośmioboczną, drewnianą, przeszkloną konstrukcję, nakrytą wielopołaciowym dachem. W ostatnich latach wieża pełni także funkcję przekaźnika telefonii komórkowej: na jej szczycie zamontowano panelowe anteny, natomiast w pobliżu wzniesiony został  przewyższający wieżę maszt.

Opis

Wieża usytuowana jest na północnym skraju Okonka, ok. 1 km. od centrum miasteczka, na szczycie zadrzewionej Góry Tecławskiej (wysokość 191 m.npm.), do której podnóża prowadzi gruntowa droga leśna odchodząca w kierunku wsch. od szosy do Szczecinka. Obiekt składa się z trzech zwężających się ku górze części: partii cokołowej o kształcie ściętego ostrosłupa, wzniesionej na planie kwadratu o wymiarach ok. 5x5 m, dwukondygnacyjnego prostopadłościennego trzonu oraz zwieńczonej krenelażem głowicy. Całkowita wysokość wieży przekracza 20 m. Budynek murowany, wzniesiony z cegły cementowej, na wysokim kamienno-betonowym cokole. W partii cokołu oraz w polach płycin elewacji użyto do licowania różnobarwnego kamienia granitowego. 

Elewacje podzielone ząbkowym gzymsem kordonowym miedzy pierwszą i drugą kondygnacją, o symetrycznej kompozycji. W najniższej kondygnacji po stronie wsch. – segmentowo zamknięte wejście, poprzedzone zewnętrznymi stopniami, po stronie zach. – półkoliście zamknięta wnęka, na tle której znajdował się niegdyś pomnik ku czci poległych w wojnach „ojczyźnianych” w formie ustawionego na kamiennym kopcu obelisku z tablicą pamiątkową, zwieńczonego wykonaną z brązu rzeźbą orła z rozpostartymi skrzydłami. Trzon wieży ujęty jest narożnymi lizenami. Na osiach poszczególnych elewacji umieszczono niewielkie, wąskie okienka, pary okienek prostokątnych lub zamkniętych półłukiem, niekiedy ujętych ceglanymi obramieniami. Elewacje ozdobione zostały płycinami o zróżnicowanym kształcie, licowane wielobarwnymi kamieniami, zamknięte łukiem koszowym, łukiem ostrym lub półkoliście. Na elewacji pd., w górnej części ostrołukowej wnęki umieszczono odlany w Mannheim metalowy medalion z popiersiem Bismarcka (zniszczony po 1945 r.). We wnętrzu wieży zachowały się drewniane schody, prowadzące na dawną platformę widokową. Pierwotnie na szczycie wieży zamontowana była misa ogniowa.

Wieża dostępna do zwiedzania z zewnątrz.

Oprac.: Krzysztof Jodłowski, OT NID w Poznaniu, 21-08-2017 r.

 

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkownika Radosław Białk.

Rodzaj: budynek użyteczności publicznej

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_BL.43119, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_30_BL.16812