Na szczególną uwagę zasługuje umieszczone na elewacji południowej ratusza renesansowe obramienie okna pochodzące z kościoła w Batahli w Portugalii, zakupione w 1843 roku przez Atanazego Raczyńskiego. Na zachodniej elewacji znajduje się kartusz z herbem Nałęcz Raczyńskich oraz data 1825 r. - ustanowienia ordynacji obrzyckiej. Braci Edwarda i Atanazego Raczyńskich określa się „Poznańskimi Medyceuszami”. To im zawdzięcza Wielkopolska powstanie Biblioteki Raczyńskich z ogromnym księgozbiorem oraz Galerię Obrazów, która prezentowana jest w Muzeum Narodowym w Poznaniu, Rogalinie, Śmiełowie i Gołuchowie.

Historia

Obrzycko wzmiankowane jako miasto w XIV lub XV wieku, było wówczas własnością Nałęczów-Obrzyckich. W latach 1238-1390 istniał w tym miejscu gród. Ok. 1580 r. wzmiankowane jest w źródłach jako wieś. W 1638 r. miała miejsce ponowna lokacja miasta, na mocy przywileju Władysława IV dla Krzysztofa Radziwiłła, hetmana wielkiego litewskiego. W XVII-XVIII w. Obrzycko było znaczącym ośrodkiem przemysłu tkackiego. Od poł. XVII w. do 1738 r. stanowiło własność Radomickich, a w latach 1738-1945 Raczyńskich. Od 1825 r. ustanowiona została ordynacja obrzycka. Miasto wraz z pobliskim majątkiem Zielonagóra, usytuowanym na przeciwnym brzegu Warty, majątkiem w Gaju Małym, gdzie znajdowała się siedziba ordynacji, należało do rodziny Raczyńskich. Ostatnim właścicielem był Zygmunt Raczyński. Na skutek różnych perypetii rodzinnych ordynacja stała się w 2 poł. XIX w. własnością kurlandzkiej, zniemczonej linii Raczyńskich. W 1934 r. miasto ponownie utraciło prawa miejskie, by je odzyskać w 1990 roku.

Ok. poł. XVII w. miała miejsce budowa pierwszego ratusza. W 1739 r. został on zniszczony przez pożar, podobnie jak większość miasta. W 1757 r. wybudowano obecny murowany ratusz. W poł. XIX w. ratusz zamieniony został przez Prusaków na spichlerz. W 1960 r. odbył się remont ratusza, który przebudowa wnętrz i przywrócenie mu pierwotnej funkcji. W 1973 r. miał miejsce kapitalny remont dachu, z wymianą jego pokrycia oraz częściowa wymiana więźby dachowej, a także konserwacja elewacji ceglanych ratusza i częściowe przemurowanie gzymsów.

Opis

Obrzycko, miasto w pow. szamotulskim, malowniczo położone na lewym brzegu rzeki Warty, przy ujściu do niej Samicy, ok. 12 km na północny zachód od Szamotuł. Pośrodku, w centralnym punkcie rynku, o formie trapezu usytuowany został ratusz, fasadą zwrócony ku zachodowi. Wokół rynku rozlokowana zabudowa mieszkalna pochodząca z XIX i pocz. XX wieku.

Ratusz, murowany z cegły, nieotynkowany (z wyjątkiem podmurówki), na rzucie kwadratu, trzykondygnacjowy z wieżą wtopioną w fasadę. Budynek jest podpiwniczony, bez użytkowego poddasza. Prostopadłościenną bryłę wieńczy dwuspadowy dach pokryty dachówką. Wieża ratusza czworoboczna, pięciokondygnacyjna, wysunięta ryzalitowo, nakryta czterospadowym daszkiem z drewnianą latarnią zwieńczoną iglicą z chorągiewką. Na elewacjach pomiędzy kondygnacjami umieszczono gzymsy kordonowe. Naroża budynku górnych kondygnacji boniowane, podobnie jak i naroża wieży. Okna trzeciej i czwartej kondygnacji umieszczone we wspólnej ramie z pilastrów. Nad jednym z nich znajduje się główka aniołka. W partii przyziemia znajduje się zewnętrzne zejście do piwnicy ratusza. Piwnice oraz sienie parteru i piętra sklepione kolebkowo-krzyżowe, pozostałe stropy drewniane. Wejście do ratusza prowadzi od strony północnej, poprzez wieżę, przez drzwi zamknięte łukiem. Okna prostokątne, część otworów okiennych wtórna, zwłaszcza w elewacji wschodniej.

Na wieży znajduje się wykonany z piaskowca kartusz z herbem Nałęcz Raczyńskich, właścicieli miasta przez przeszło dwa wieki oraz data „1825” z napisem upamiętniającym utworzenie w Obrzycku ordynacji oraz zegar. Prawdziwą perełką, umieszczoną wtórnie na ścianie młodszego obiektu, jest renesansowe obramienie okna pochodzące z Portugalii, z kościoła w Batahli, które zakupił w 1843 roku hrabia Atanazy Raczyński. Jak informuje napis w jęz. niemieckim wmurowane zostało w 1857 roku. Inskrypcja informuje również skąd pochodzi obramienie, z jakiego kościoła oraz historię jego fundacji. Na ścianie ratusza znajduje się tablica upamiętniająca powstańców wielkopolskich i wyruszenie dnia 10 stycznia 1919 r. na front oddziału z Obrzycka.

Wnętrze na pocz. lat. 60. XX wieku zostało częściowo przekształcone. Po stuletnim okresie użytkowania ratusza jako magazyn została mu przywrócona pierwotna funkcja siedziby władz miejskich.

Obiekt dostępny dla zwiedzających. Możliwość zwiedzania wnętrza po wcześniejszym uzgodnieniu.

Oprac. Teresa Palacz, OT NID w Poznaniu, 05.11.2014 r.