kościół parafialny pw. św. Mateusza - Zabytek.pl
kościół parafialny pw. św. Mateusza
Adres
Nowy Staw, Plac Kardynała Stefana Wyszyńskiego 1
Lokalizacja
woj. pomorskie, pow. malborski, gm. Nowy Staw - miasto
Masywna bryła z monumentalną dwuwieżową fasadą góruje nad dziewiętnasto-i dwudziestowieczną zabudową miasta.
Historia
Lokacja Nowego Stawu miała miejsce prawdopodobnie w 1329 r. za czasów wielkiego mistrza Wernera von Orseln, jako datę erekcji parafii uznaje się rok 1330. Nowostawski kościół budowano w kilku etapach: w 2 ćw. XIV w. wzniesiono mury obwodowe korpusu oraz wieżę południową, w końcu XIV w. powstały ściany nawy głównej i wieża północna oraz środkowa część fasady zachodniej, w kolejnym etapie po 1400 r. zbudowane zostało prezbiterium oraz zachodni szczyt nawy głównej. W 1568 r. pożar zniszczył wnętrze świątyni, w latach 1573-74 przesklepiono prezbiterium (najprawdopodobniej mistrz gdański Barthel Piper). W 1945 r. kościół nie odniósł poważniejszych strat, ostatni remont dachu miał miejsce w latach 2011-2012.
Opis
Kościół gotycki orientowany, otoczony cmentarzem ze starodrzewem, usytuowany w południowej części miasta przy pd.-wsch. narożniku placu rynkowego. Trójnawowa, pięcioprzęsłowa bazylika z trójprzęsłowym prezbiterium zamkniętym trójbocznie. Od zachodu do korpusu nawowego przylegają dwie czworoboczne wieże różnej wysokości, przy prezbiterium od pn. dwuprzęsłowa, piętrowa zakrystia, przy nawie północnej niewielka prostokątna kruchta. Bryła zwarta, masywna (prezbiterium i nawa tej samej wysokości) z dominantą w postaci czterokondygnacyjnej wieży północnej, wieża południowa wtopiona w fasadę. Dach główny dwuspadowy, nad nawami bocznymi dachy pulpitowe, na wyższej wieży dach czterospadowy, na niższej czterospadowy. Obiekt wzniesiony z cegły w wątku polskim z użyciem zendrówki; najwyższa kondygnacja wieży północnej w konstrukcji drewnianej, szalowanej; sklepienia ceramiczne: w prezbiterium sklepienie gwiaździste, w przyziemiu zakrystii krzyżowo-żebrowe i kryształowe, na piętrze zakrystii gwiaździste czteroramienne; korpus nawowy nakryty stropem drewnianym, więźba dachowa drewniana. Fasada trójczłonowa z portalem w uskokowym, ostrołukowym ościeżu i umieszczonym ponad nim wysokim oknem; szczyt nawy głównej sześcioosiowy z wielobocznymi lizenami przechodzącymi w sterczyny i trzema rzędami płytkich blend. Kondygnacje wieży północnej wydzielone uskokami, najwyższa drewniana. Wieża południowa nieukończona, jej gzyms wieńczący znajduje się poniżej gzymsu nawy głównej; w przyziemiu zendrówkowa dekoracja rombowa, wyżej trzy rzędy ostrołukowych płycin (rząd drugi i trzeci przechodzi na część środkową fasady). Wnętrze kościoła: prezbiterium wydzielone ostrołuczną arkadą łuku tęczowego, nawa główna dwukrotnie wyższa od naw bocznych, filary międzynawowe ośmioboczne z profilowanymi narożami, ponad filarami ściany nawy głównej rozczłonkowane arkadami przyściennymi. Wnętrze jasne, ściany z białą pobiałą. Ozdobą kościoła jest manierystyczny ołtarz główny z 1609; na uwagę zasługują również: drewniana figura Matki Bożej z Dzieciątkiem z k. XV w. i pochodząca z gdańskiego kościoła św. Mikołaja grupa Ukrzyżowania z ok. 1670 r.
Dostęp do obiektu ograniczony. Możliwość zwiedzania wnętrza po wcześniejszym uzgodnieniu w biurze parafialnym.
Oprac. Krystyna Babnis, OT NID w Gdańsku, 05-11-2015 r.
Rodzaj: kościół
Styl architektoniczny: gotycki
Materiał budowy:
ceglane
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_22_BK.39191, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_22_BK.275997