Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół parafialny pw. św. Małgorzaty - Zabytek.pl

kościół parafialny pw. św. Małgorzaty


kościół XV w. Nowy Sącz

Adres
Nowy Sącz

Lokalizacja
woj. małopolskie, pow. Nowy Sącz, gm. Nowy Sącz

Kościół farny w Nowym Sączu w średniowieczu uchodził za jeden z piękniejszych w Polsce.

Początkowo dwunawowy, był także jednym z największych. Współczesną świątynię ukształtowały liczne przebudowy i remonty, wymuszane cyklicznie powracającymi pożarami.

Historia

Najstarsze dzieje świątyni i jej pierwotny kształt budzą spory. Stefan Świszczowski postawił tezę, że kościół zbudowano z kamienia w końcu XII lub w 1 połowie XIII wieku. Ks. Jan Sygański utrzymywał, że kościół był drewniany i dopiero kard. Zbigniew Oleśnicki w 1446 r. wybudował w jego miejscu murowany, który 4.10.1448 r. wyniósł do godności kolegiaty. W 1486 r. kolegiata spłonęła i dłuższy czas stała odkryta. Później była remontowana i przerabiana. W 1671 r. kapituła stwierdziła, że kościół "ruinam minetur". W 1718 r. zagrażało niebezpieczeństwo zniszczenia dachu i górnej części naw. Roboty prowadzone w rok później zażegnały obawy zawalenia się kościoła. W latach 1748-1749 zdjęto sklepienie nad nawą główną i nakryto ją drewnianymi belkami. Pracami kierował Franciszek Placidi. Ale już w 1776 r. pojawia się informacja "magna ruina ecclesiae in muribus" i rozpoczyna się kolejny remont. Kolegiata straciła średniowieczny charakter w latach 1807-1822, kiedy obniżono nawę główną i prezbiterium, zastępując gotyckie sklepienie stropem oraz zburzono wszystkie sklepienia z wyjątkiem kaplic przy wyjściu. Przekształceniu uległ też front kościoła, który w skutek tego zabiegu stał się bezstylową budowlą epoki józefińskiej. Fara potrzebowała jednak kolejnych inwestycji: w 1862 usunięto strop zbudowany z 1810 r. i wybudowano nowy w prezbiterium, w 1879 r. przystąpiono do kompleksowych prac remontowych, w 1885 r. położono nową posadzkę i odnowiono wielki ołtarz, 1891 r. kościół pokryto blachą, w latach 1893-1894 ufundowano nowy ołtarz Przemienienia Pańskiego. W 1895 r. wstawiono do kościoła posadzkę z płyt cementowych, a obejście wokół kościoła uporządkowano w latach 1898-1900. Kolejne prace prowadzono w XX wieku. W XX w. renowacją kościoła zajmowała się m.in. grupa Józefa Wojtygi (w okresie międzywojennym), a po II wojnie arch. Stefan Świszczowski. Lata 1969-1971 to czas zasadniczej przebudowy kościoła, jego stropów i ścian w celu przywrócenia mu charakteru gotyckiego. Dokonano przebudowy kościoła według projektu Świszczowskiego. Dokonano także rekonstrukcji gotyckiego portalu i zbudowano nowy chór muzyczny. Po roku 1970 r. świątynia otrzymała nowe organy. Instytucje kolegiackie zniosły zaborcze władze austriackie w 1791. Reaktywowano je 29 XII 1996. W 1992 r. Jan Paweł II specjalną bullą z okazji 700-lecia Nowego Sącza wyniósł kościół św. Małgorzaty do godności bazyliki mniejszej.

Opis

Obecny kościół pochodzi z XIV wieku. Świątynię gotycką wzniesiono głównie z kamienia miejscowego. Składała się ona z prostokątnego korpusu, podzielonego na dwie nawy przy pomocy trzech ciosowych okrągłych filarów stojących na środku kościoła, podtrzymujących sklepienie oraz z prezbiterium. Świątynia pierwotnie nie posiadała wież, a jej budowa trwała dłuższy czas, ze względu na ubogie środki finansowe miasta i na inne inwestycje prowadzone w tym czasie przez miasto. W każdym razie w końcu XIV w. kościół musiał już być ukończony, o czym świadczą wzmiankowane na lata 1410-1418 fundacje dziś już nieistniejących kaplic Nawiedzenia NMP i Świętej Trójcy oraz zachowanej jako nawa północna kaplicy Wszystkich Świętych i znajdującej się pod wieżą północną kaplicy św. Anny . W XV w. kościół rozbudowano (z fundacji mieszczańskich i legatów), powstały m.in. dwie wieże: północna (1460) i południowa (1507). Ta druga pełniła rolę dzwonnicy (XVII-wieczne dzwony zostały zarekwirowane przez Austriaków na cele wojenne w 1916). Ok. 1580 r. dzwonnicę zburzono, najpewniej po stwierdzeniu wad konstrukcyjnych. Odbudowano ją w 1631 r. (data na portaliku) i zawieszono wtedy na niej cztery duże dzwony. Warto zauważyć, że najokazalszy z nich, po krakowskim Zygmuncie, był największym w Polsce. Na wieżach ozdobny fryz z 2. połowy XV w. i 1507 r. (data na fryzie), na który składały się kwatery z rzeźbionymi herbami, emblematami IHS oraz motywami architektonicznymi. Przedstawiały: herb Odrowąż, monogram IHS, Orzeł, Pogoń, herb Odrowąż (znak Jakuba z Dębna) i herb Dębno (kard. Zbigniew Oleśnicki). Herby państwowe Orzeł i Pogoń umieszczono w środku fryzu. Obecnie na wieżach umieszczone są rekonstrukcje. Po 1448 r. wykonano kapitularz nad zakrystią, w 1472 r. powstała kruchta południowa z kaplicą św. Andrzeja. Elementem świątyni jest opięte 7 skarpami prezbiterium, zamknięte ścianą prostą (powstałą z zamurowanego w 1730 okna za głównym ołtarzem), oraz z szerokiego korpusu: nawy głównej i bocznych. Ołtarze boczne: pw. Trójcy Świętej, pw. Matki Boskiej, pw. św. Józefa (obraz namalował Bolesław Barbacki). Najstarszym malowidłem jest fragmentaryczna (odkryta dopiero w 1970) gotycka polichromia z 1360 r. na ścianie północnej prezbiterium, przedstawiająca sceny męczeństwa i Ukrzyżowania, poddana konserwacji przez Józefa Furdyna z Krakowa w latach 70. Renesansowa, odlana z brązu chrzcielnica pochodzi z 1557r. Współczesne witraże w oknach wykonała Teresa Reklewska. Cenne, stare obrazy: Adoracja Trójcy Świętej 1620 (odkryty w kościele na Helenie w 1886, przewieziony do bazyliki w 1942), Matka Boska z Dzieciątkiem z pocz. XVI w., św. Jan Chrzciciel z XVII w. Ponadto: św. Józef B. Barbackiego z 1938, św. Elżbieta Turyńska Bernarda Wójcika 1980. Szczególnym kultem otoczono XV-wieczny wizerunek Chrystusa przeniesiony ze zburzonego kościoła franciszkańskiego. Na chórze, przebudowanym w 1973 r., zamontowano nowoczesne, 34-głosowe organy połączone z 16-głosowymi organami w prezbiterium.

Obiekt dostępny w dni powszednie - 6:00-13:00 i 15:00-18:30, latem - 6.00-12.00 i 17.00-18.30, w niedziele po nabożeństwach: 6:00, 7:30, 9:00, 10:30, 12:00, 14:00, 17:00, 19:00.

Oprac. Roman Marcinek, OT NID w Krakowie, 20.03.2015 r.

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkownika Andrzej Kwasik.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: gotycki

Materiał budowy:  kamienne

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_12_BK.197467, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_12_BK.369491