XX wieku stanowiącej 1/3 mieszkańców miasta (dla chasydów było świętym Kyriat Sanz). Nekropolia założona po zamknięciu przez władze austriackie, ze względów sanitarnych, cmentarzy w centrach gęsto zbudowanych miast.

Historia

Cmentarz założony w XIX wieku, po zamknięciu kirkutu w okolicach synagogi na miejskiej skarpie, tzw. okopiska żydowskiego (dzisiejsza ul. Piotra Skargi). Stary cmentarz funkcjonował od schyłku XV w.; znaczenia nabrał kiedy Michał Korybut Wiśniowiecki zapewnił Żydom przywilej swobodnego osadnictwa w Sączu. Współczesna nekropolia funkcjonuje od 2. połowy XIX wieku. Cmentarz został poszerzony w 1926. Podczas II wojny światowej Niemcy zdewastowali kirkut, a jego teren stał się miejscem masowych egzekucji kierowanych przez szefa tutejszego gestapo Heinricha Hamanna. Szacuje się, że na terenie kirkutu zabito około 2500 osób. W 1959 odsłonięto pomnik pamięci ofiar. Wielkie zasługi dla uratowania cmentarza położył Jakub Mueller, sądeczanin, religijny chasyd zmarły w 2010. Cmentarz nadal jest czynny do celów pochówkowych, jednak pogrzeby odbywają się obecnie sporadycznie.

Opis

Cmentarz znajduje się u zbiegu ul. Rybackiej i ul. Tarnowskiej, w północnej części miasta, przy ujściu Kamienicy do Dunajca. Zajmuje powierzchnię ok. 3 ha, otoczony jest metalowym płotem na podmurówce z ułomków macew. Do dziś zachowało się kilkaset nagrobków z hebrajskimi inskrypcjami, choć pojawiają się także napisy w jidysz i po polsku. Kamienne płyty nagrobne ustawiane były w stronę południowo-wschodnią, w kierunku Jerozolimy. W układ chronionego prawem zespołu wpisują się pochówki osób najważniejszych dla nowosądeckiej społeczności żydowskiej, zwłaszcza chasydzkiej. Miasto było ważnym jej ośrodkiem, szczególnie w XIX w. za czasów cadyka i tutejszego rabina Chajima Halberstama (zm. 1875), wybitnego myśliciela, a zdaniem wyznawców i cudotwórcy. Jego synowie stali na czele wspólnot religijnych w kilku miastach Galicji, m.in. w Bobowej, Gorlicach i Sączu. Ohel (zbiorowy grób w formie niewielkiego domku), w którym spoczywa Chajim Halberstam, przetrwał II wojnę i jest celem pielgrzymek chasydów z całego świata. Wewnątrz ohelu zachowane macewy potomków cadyka. Podczas II wojny Niemcy zdewastowali cmentarz; wiele nagrobków zużyto do brukowania ulic. Dzisiejszy stan cmentarza to wynik prac rekompozycyjnych, ponownego ustawienia przewróconych i wywiezionych macew, niestety, w wielu przypadkach, w miejscach nie mających nic wspólnego z pierwotnym miejscem i pochówkiem. Inne, zwłaszcza połamane tablice nagrobne wmurowano w ogrodzenie od strony południowej i zachodniej.

Obiekt dostępny od ranka do zmierzchu (prócz sobót i świąt żydowskich).

Oprac. Roman Marcinek, OT NID w Krakowie, 20.03.2015 r.