Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół klasztorny, ob. filialny pw. św. Stanisława Biskupa - Zabytek.pl

kościół klasztorny, ob. filialny pw. św. Stanisława Biskupa


kościół 2. poł. XIII w. Nowy Korczyn

Adres
Nowy Korczyn, Franciszkańska 1

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. buski, gm. Nowy Korczyn - miasto

Kościół pw.św.Stanisława w Nowym Korczynie to jedna z najstarszych rodzimych świątyń franciszkańskich.

Stanowi on ważne ogniwo w rozwoju wczesnogotyckiej ceglanej architektury w Polsce. W jego wnętrzu znajduje się bogate i różnorodne wyposażenie z XIII-XX w., w tym zespół późnobarokowych ołtarzy i ambona z lat 50-60 XVIII w., a także polichromie z pocz. lat 60. XVIII w., namalowane przez Mateusza Rejchana i Mikołaja Janowskiego. Na szczególną uwagę zasługują również unikalne trzy wczesnogotyckie rzeźby ukazujące – zapewne - św. Franciszka (najwcześniejszy polski przykład ikonografii minoryckiej), św. Stanisława z franciszkaninem i głowę kobiecą z 4 ćw. XIII wieku.

Historia

 W 1248 r. książę Bolesław Wstydliwy uzyskał zgodę kapituły czesko-polskiej franciszkanów w Zgorzelcu na założenie konwentu tego zgromadzenia w Nowym Korczynie. Ostatecznie akt fundacyjny klasztoru i kościoła pw. św. Stanisława wystawili w 1257 roku B. Wstydliwy i jego żona, księżna Kinga. Uczyniony wówczas zapis para książęca potwierdziła przywilejem z 1271 roku. Najpewniej wkrótce potem rozpoczęto wznosić obecną świątynię i budynki mieszkalne dla zakonników. Prace te przerwano w 1279 r. z powodu śmierci fundatora. Do tego czasu wystawiono prezbiterium, zakrystię i część murów korpusu kościelnego, a także dolną partię ściany wsch. skrzydła wschodniego klasztoru. W końcu XIII w. wznowiono budowę świątyni (szczyt prezbiterium). W 1300 r. podczas najazdu Rusinów założenie franciszkańskie zostało zniszczone. Przed 1346 r. z fundacji króla Kazimierza Wielkiego kościół odbudowano i dokończono nawę. W XV w. klasztor był dwukrotnie niszczony: w 1439 r. przez wojska Spytka z Melsztyna, a w 1473 r. przez pożar. Skutki tej drugiej pożogi usunięto dopiero w latach 1493-94 z fundacji króla Jana Olbrachta. W nieustalonych okolicznościach założenie ponownie zostało zniszczone, skoro w 1585 r. ówczesny starosta nowokorczyński Mikołaj Firlej miał dostarczyć materiały na jego remont. Nie zrobił tego do 1596 r., ponieważ wizytujący w tym roku klasztor o. Donat Caputo wskazał na jego zły stan techniczny. Po ponownym pożarze świątyni w 1607 r., zakonnicy postanowili wystawić sklepienia we wnętrzu nawy, co ukończono w 1612 roku. Kolejne roboty budowlane w klasztorze miano wykonać w latach 1615-37. Ich zakres nie mógł być duży, bowiem wizytujący go w 1635 r. o. Wybranowski pisze, iż był on jedynie w połowie murowany. Nowe zniszczenia dotknęły omawiane założenie podczas potopu szwedzkiego. Możemy przypuszczać, iż zostało ono odbudowane już w 3 ćw. XVII wieku. Najpewniej wówczas obniżono ściany korpusu nawowego i wykonano tam nowe sklepienia. W 1 poł. XVIII w. cały kompleks był zaniedbany, dlatego zaistniała potrzeba wykonania w nim generalnego remontu. Wykonano go staraniem o. Andrzeja Błędowskiego (korczyński gwardian w latach 1750-77) przy wsparciu podkomorzego wiślickiego Stanisława Michalskiego i Heleny z Potockich Morsztynowej. W jego wyniku w latach 50.-60. XVIII w. gruntownie zmodernizowano świątynię, jej wyposażenie (nowe ołtarz gł. i część bocznych) i wystrój (polichromie autorstwa Mikołaja Janowskiego i Macieja Rejchana z pocz. lat 60. XVIII w.), a także w 1750 r. dostawiono do korpusu nawowego wieżę. W trakcie tych prac (w 1758 r.) pożar zniszczył część klasztoru, co spowodowało konieczność jego odbudowy. Krótki okres świetności zakończył pożar założenia w 1777 r., który poważnie uszkodził klasztor, dachy kościoła i dzwonnicy. Szkody dość szybko naprawiono, bowiem już w latach 80. XVIII wieku. Okres rozbiorów od początku nie był pomyślny dla naszego założenia, ponieważ w latach 1804- 15 w konwencie znajdował się magazyn wojskowy, a w latach 1819-30 znaczna część znajdujących się w nim pomieszczeń była w rękach Urzędu Górniczego. W 1819 r. władze Królestwa Polskiego podjęły nieudaną próbę skasowania klasztoru. W 1830 r. dzięki subwencjom cesarskim przeprowadzono remont świątyni, a 1835 r. odnowiono klasztor. Jakość tych prac była niska, skoro już w 1860 r. źródła mówią o krytycznym stanie więźby dachowej i poszycia budynków założenia. Jakby tego było mało w 1864 roku korczyński konwent franciszkanów ukazem carskim skasowano. Kościół objęli księża diecezjalni, a władze świeckie przejęły klasztor, który w 1877 r. częściowo rozebrano (skrzydło zach. i pn.). W kolejnych latach świątynia wielokrotnie nie miała zagwarantowanej obsługi duchownej, przez co - poza doraźnymi remontami - nie była odnawiana. Dopiero w latach 1939-40 wykonano w niej gruntowną konserwację, m.in. naprawiono mury i sklepienia, a w trakcie tych prac odkryto gotyckie rzeźby, polichromię i maswerk. W 1945 r. w wyniku ostrzału i runięcia sowieckiego samolotu zostało zniszczone zach. przęsło świątyni, jej dach i wieża. Konieczne prace remonto-konserwatorskie, w tym budowę nowej kruchty, wykonano w latach 1945-47 wg proj. inż. Jerzego Jamroza. Ponowne gruntowne prace budowlano-konserwatorskie przeprowadzono tu w lach 1976-81. m.in. odrestaurowano polichromie, szczyty elewacji i marmoryzacje ołtarzy, a w klasztorze: zmodernizowano wnętrza, wymieniono stropy i naprawiono dach. W trakcie tych robót wykonano przy zabytkowej zabudowie badania archeologiczne i architektoniczne. W latach 90. XX w. poddano konserwacji obrazy ołtarzowe. W latach 2007-12 odrestaurowano więźbę, poszycie dachowe i elewację kościoła, a także cztery rzeźby śś. z ogrodzenia i figurę Niepokalanego Poczęcia NMP z 1820 roku.

Opis

Zespół pofranciszkański zajmuje wnętrze czworobocznej, otoczonej murem działki, leżącej na pd.-zach. od rynku, w pobliżu wideł Wisły i Nidy. Składa się on z gotyckiej świątyni pw. św. Stanisława z dzwonnicą i części skrzydła wsch. d. klasztoru (ob. plebania). Orientowany kościół jest jednonawowy o czternastowiecznym, czteroprzęsłowym korpusie i trzynastowiecznym, wyodrębnionym, trójprzęsłowym prezbiterium zamkniętym prosto. Przy południowej ścianie nawy ma kwadratową wieżyczkę schodową. Przy jego zach. przęśle nawowym znajdują się niski prostokątny przedsionek, od pn. kruchta i w pn.-zach. narożu dwupiętrowa, kwadratowa dzwonnica. Świątynię wymurowano z cegieł (w wątku polskim z użyciem zendrówki i wendyjskim) i kamienia (w partii fundamentów), wewnątrz wytynkowano (obustronnie wytynkowano kruchtę) i nakryto dachem dwuspadowym (nad nawą z sygnaturką), pulpitowym i hełmem ostrosłupowym (na dzwonnicy). Ceglane elewacje są rozczłonkowane przyporami, gzymsami kamiennymi i ząbkowanym ceglanym, a także ostrołukowymi oknami. Fasada ma niski podcieniowy przedsionek i wolutowe zwieńczenie z obeliskami i wazonami. Podobnie dekoracyjny jest trójkątny szczyt prezbiterium ze sterczynami i rzeźbą św. Franciszka. Wnętrze świątyni nakryto sklepieniami: krzyżowo-żebrowym (nad prezbiterium, żebra z rzeźbionymi zwornikami z dekoracją roślinną, wsparte na narożach na służkach z dekoracyjnymi kapitelami), kolebkowym z lunetami (nad nawą), krzyżowo-kolebkowym na gurtach (pod chórem i w kruchcie zach.), a także stropami drewnianymi (nad wsch. przęsłem prezbiterium i pd. kruchtą). Niemal całe wnętrze zdobi późnobarokowa polichromia autorstwa M. Rejchana i M. Janowskiego z ok. 1761 r. (w prezbiterium- sceny z życia św. Stanisława , fundatorów: bł. Kingi i B. Wstydliwego, a w nawie iluzjonistyczne, ukazujące św. Stanisława i m.in. śś. franciszkańskich), poza ścianą tęczową – tam relikty starszych polichromii: figuralnej i ornamentalnej (trzy warstwy- z XIV w., ok. 1552 i XVII w.). Wejście z chóru zakonnego do zakrystii podkreśla gotycki, kamienny portal z XIV wieku. Wśród niezwykle bogatego wyposażenia kościoła godnymi uwagi są: rokokowy ołtarz gł. z 1761 r. (z obrazem Wskrzeszenie Piotrawina, aut. M. Rejchana z 1763 r.), zespół późnobarokowych ołtarzy bocznych z lat 40.-50. XVIII w., stalle z XVII w. (z obrazami z XVII-XIX w.), ambona rokokowa z ok. poł. XVIII w. (z barokowymi obrazami), zespół ławek rokokowych z lat 60.-70. XVIII w., krucyfiks z pocz. XVI w., obrazy: Zaśnięcia Marii Panny z lat 1524-25 (z kościoła św. Mikołaja w Krakowie, wyk. Mistrz Tryptyku z Szadka), papieży, świętych i zakonników franciszkańskich z XVIII w.; marmurowe epitafia z k. XVI-XVIII w. (wyk. warsztaty z Chęcin, Dębnika, Pińczowa), a także trzy (uszkodzone) wczesnogotyckie rzeźby św. Franciszka(?), św. Stanisława z franciszkaninem i głowę kobiecą z 4 ćw. XIII wieku.

Fragment dawnego wsch. skrzydła klasztornego (ob. plebania) przylega od pd. do prezbiterium kościoła. Piętrowy, podpiwniczony budynek na rzucie prostokąta ma wnętrze o układzie: na parterze dwutraktowym (wtórne), a na piętrze trójtraktowym. Wymurowany jest z kamienia i cegły, obustronnie wytynkowany i nakryty dachem dwuspadowym. Jego elewacje opięto od zach. skarpami, od wsch. pokreślono triadą okien (w d. zakrystii). Wnętrza obiektu sklepiono – na parterze kolebkowo: z lunetami (w refektarzu sklepienie z geometryczną dekoracją stiukową) i krzyżowo-kolebkowo (w d. krużganku stiukowe żebra), a na piętrze stropami.

Teren północnego przedpola jest otoczony pełnym, murowanym (o charakterystycznym kamienno-ceglanym wątku) ogrodzeniem z trzema bramami (główna zwieńczona późnobarokowymi rzeźbami św. z lat 40-50. XVIII wieku); od pd. metalowym parkanem ze słupkami.

Materiał i konstrukcja: cegła, kamień, murowanie i tynkowanie.

Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Łukasz Piotr Młynarski, OT NID w Kielcach, 02-06-2017 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: gotycki

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_26_BK.65999, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_BK.4014