Jest jednym z 9 zachowanych zborów mennonickich na terenie kraju – świadczącym swoją formą o przekształceniach w architekturze tej społeczności pod wpływem przemian politycznych, społecznych i kulturowych w 2 poł. XIX w. Posiada wszystkie charakterystyczne cechy sakralnego budownictwa „olęderskiego” regionu Mazowsza.

Historia

Wieś Nowe Wymyśle (Deutsch Wymysle, Wymyśle Niemieckie) do 1 poł. XIX w. zwana Olędrami Czermińskimi została założona przez Kajetana Dębowskiego w 1781 r. i zasiedlona przez kolonistów: Jakuba Konarskiego, Jerzego Drewsa, Jana Konarskiego, Jana Golna i Dawida Górskiego. W latach 1808-1829 Wymyśle zamieszkiwały rodziny różnych wyznań: ok. 50 rodzin mennonickich, ok. 50 – ewangelickich, 60 - o nieznanym wyznaniu. Zajmowali się tradycyjnymi dla nich formami gospodarki – sadownictwem, hodowlą krów i owiec oraz produkcją sera holenderskiego, uprawiali plantacje wierzbiny. Pierwszy zbór mennonicki (drewniany) w Wymyślu został wzniesiony w 1818 r., spłonął on jednak w 1845 r., a na jego miejscu wzniesiono w 1854 r. szkołę. Nowy, murowany zbór zbudowany został w 1864 r. na działce należącej do Michaela Lotera, który sfinansował również większą część niezbędnych do jego wzniesienia materiałów budowlanych. W czasie I wojny światowej budynek został częściowo rozebrany przez wojska niemieckie - konstrukcję dachu użyto do wzmocnienia okopów, blaszane pokrycie przetopiono. W 1924 r. dzięki pomocy mennonitów zamieszkałych w USA i Kanadzie zbór został odbudowany i wyremontowany. W tym czasie wykonano zapewne malowidła w głównej sali. Po II wojnie światowej budynek został przejęty przez parafię rzymsko-katolicką z Czermna i w 1946 r. dokonano jego konsekracji. W 1948 r. budynek został przejęty na rzecz Gromadzkiej Rady Narodowej w Czermnie. Przez kilka lat stał nieużytkowany. W 1954 r. wykonano jego remont oraz prace adaptacyjne na cele świetlicy szkolnej. Od poł. l. 70 XX w. w obiekcie urządzono punkt skupu ziół dla „Herbapolu”. Obecnie stoi nie użytkowany.

Opis

Zbór położony jest w centralnej części wsi, na terenie niewielkiej prostokątnej działki nieogrodzonej od frontu, przy jej południowej granicy, tuż przy drodze. Jest orientowany, wzniesiony z cegły i otynkowany, na planie prostokąta, jednokondygnacyjny, nakryty dachem trzyspadowym z pokryciem z blachy łączonej na rąbek.

Bryła budynku jest zwarta i jednorodna. Elewacje otynkowane o jednolitym wystroju architektonicznym – z wyodrębnionym, wspólnym dla wszystkich elewacji, niskim cokołem, boniowane, z obiegającym je belkowaniem z dolnym profilowanym gzymsem, gładkim fryzem tynkowym i wydatnym gzymsem wieńczącym. Fasadę (od zachodu), pierwotnie (do l. 50. XX w.) mieszczącą na osi jedyne wejście do budynku z dwuskrzydłowymi drzwiami wyróżnia podział na dwie kondygnacje. Jest ona symetryczna, trzyosiowa, zwieńczona trójkątnym gzymsowanym szczytem, w zwieńczeniu którego osadzono na profilowanej podstawie, metalowy krzyż o ramionach zakończonych treflowo. Jej artykulację stanowią otwory okienne umieszczone w trzech prostokątnych płycinach niemal sięgających gzymsu wieńczącego, obramowane profilowanymi opaskami: wtórny - prostokątny na osi fasady w miejscu pierwotnego wejścia do budynku , kwadratowe - umieszczone w każdej kondygnacji skrajnych osi, prostokątny - zamknięty łukiem ostrym, na osi szczytu. Prostokątne płyciny stanowiące pola dla otworów okiennych fasady, przecinają dolny gzyms belkowania. Pozostałe elewacje są analogiczne, jednokondygnacyjne, wyniesione na cokole, zwieńczone opisanym belkowaniem. Boczne - pierwotnie trzyosiowe (w elewacji południowej dwa wtórne otwory drzwiowe wykonane w l.50 XX w.), wschodnia dwuosiowa. Ich artykulację pionową stanowią prostokątne okna w opaskach tynkowych z profilowanymi gzymsami podokiennymi. Wnętrze jednoprzestrzenne z wydzielonymi w przyziemiu części zachodniej chórem muzycznym oraz trzema pomieszczeniami w przestrzeni podchórowej, przykrywa jeden strop z półkolistą fasetą wspartą na wydatnym profilowanym gzymsie. Część wschodnią i środkową obiektu zajmuje sala główna, w której okna umieszczone są w prostokątnych rozglifionych  wnękach zamkniętych łukiem odcinkowym. W części zachodniej wykonano emporę chóru muzycznego z drewnianą balustradą ramowo-płycinową ozdobioną półtralkami (obecnie nie zachowaną), pod którą wydzielone są trzy pomieszczenia: centralnie umieszczona sień, po stronie południowej pomieszczenie ze schodami prowadzącymi na chór, po stronie północnej - biblioteka. Ściana zachodnia wydzielająca te pomieszczenia, od strony sali głównej, podzielona jest czterema pilastrami, na których wsparty jest profilowany gzyms.

Ściany domu modlitwy ozdobione są, dziś już zachowanymi fragmentarycznie, malowidłami: marmoryzacją w partii przyziemia, w partii gzymsu i fasety - dekoracjami o motywach geometrycznych – w formie fryzu arkadowego. Więźba dachowa wykonana z drewna sosnowego w konstrukcji stolcowej w 1924 r. jest jednolita dla całego budynku.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Jerzy Szałygin, OT NID w Warszawie, 20.07.2017 r.