Jest jedynym na tym terenie przykładem odmiany drewnianego kościoła późnogotyckiego, charakterystycznego dla pd. Małopolski. Wzniesiono go zapewne z fundacji królewskiej. W jego wnętrzu zachowało się wyposażenie z XVI, XVII i XVIII w. W ołtarzu gł. umieszczono poźnogotycką rzeźbę św. Anny Samotrzeć z pocz. XVI w. Na uwagę zasługuje też ustawiona na belce tęczowej rozbudowana grupa pasyjna z 1 poł. XVI w. z wizerunkiem Ukrzyżowanego oraz rzeźbami Matki Boskiej Bolesnej, św. Jana Ewangelisty, św. Marii Magdaleny i dwóch żołnierzy.

Historia

Nowa Wieś Królewska przez wiele stuleci była własnością królewską. Z inicjatywy królewskiej po poł. XIV w. powstała tu parafia (najwcześniejsza wzmianka, świadcząca o jej istnieniu pochodzi z 1360 r.). Jako królewszczyzna miejscowość wzmiankowana jest aż do k. XVIII w. Jest zatem bardzo prawdopodobne, że kościół w Nowej Wsi Królewskiej wzniesiony został z fundacji królewskiej. Jako datę budowy przyjmuje się okres między l. 1550 i 1580. Prace wykonane zostały zapewne przez pozostający na usługach dworu warsztat ciesielski sprowadzony z Małopolski. Przed 1658 r. przeprowadzono remont kościoła, obejmujący wymianę gontowego pokrycia dachów oraz restaurację wyposażenia świątyni. W aktach wizytacyjnych z 1696 r. sygnalizowano konieczność kolejnego remontu kościoła oraz wolnostojącej dzwonnicy. Przed 1737 r. świątynia została rozbudowana. Powstała wówczas wieża, dobudowana do nawy od strony zach., zapewne wtedy też po pn. stronie kościoła wzniesiono zakrystię oraz kruchtę. Świątynia została oszalowana. Na przełomie XVIII i XIX w. kościół był w złym stanie. Gruntowny remont przeprowadzono w 1 poł. XIX w. (m. in. wzmocnienie ścian lisicami, wprowadzenie słupów wspierających belki zaskrzynień stropów), następny - w 1925 r. Podczas kolejnego remontu w l. 1973-79 na ścianach prezbiterium odkryto fragment szesnastowiecznej polichromii.

Opis

Kościół pw. św. Andrzeja położony jest w pd.-wsch. części wsi, przy szosie z Wrześni do Pyzdr i Kalisza. Otaczający go teren (dawny cmentarz przykościelny) ogrodzony jest drewnianym płotem.

Świątynia jest budowlą salową, z nieco węższym, zamkniętym trójbocznie prezbiterium od wsch. Przy nawie i prezbiterium po stronie pn. znajduje się prostokątna przybudówka, mieszcząca kruchtę i zakrystię. Od zachodu do kościoła przylega nieco węższa, kwadratowa wieża z kruchtą w przyziemiu. Kościół i prezbiterium nakryte są wspólnym dachem dwuspadowym. Zakrystię i kruchtę nakrywa przedłużona pn. połać dachu nawy i prezbiterium. Nad całością dominuje dobudowana do nawy dwukondygnacjowa wieża. Kondygnacje wieży rozdzielone są szerokim obdaszkiem. Wieżę nakrywa dach namiotowy zwieńczony krzyżem.

Kościół jest budynkiem drewnianym, konstrukcji zrębowej, wzmocnionej lisicami. Wieżę wzniesiono w konstrukcji słupowo-ramowej, kruchtę - w konstrukcji ryglowej. Ściany świątyni zostały oszalowane. Dachy pokryto gontem. Wnętrze nakrywa strop drewniany, w nawie - z zaskrzynieniami, wspartymi na parze słupów.

Ściany kościoła od zewnątrz oszalowane zostały pionowo pobijanymi deskami. Wejścia i okna o zróżnicowanej wielkości są prostokątne, ujęte drewnianymi opaskami.

Prezbiterium otwiera się do nawy prostokątnym otworem tęczowym. Na profilowanej belce tęczowej umieszczono rozbudowaną grupę pasyjną z 1 poł. XVI w. z wizerunkiem Ukrzyżowanego oraz rzeźbami Matki Boskiej Bolesnej, św. Jana Ewangelisty, klęczącej św. Marii Magdaleny i dwóch żołnierzy. W prezbiterium zachowała się ozdobna belka wzmacniająca wsparta na parze słupów. Ściany prezbiterium ozdobione zostały polichromią z XVI w. (motywy ornamentalne, fragment postaci nieznanego świętego, półpostać św. Michała Archanioła). Po stronie zach. w przyziemiu wieży wbudowano chór muzyczny. Wyposażenie kościoła głównie późnorenesansowe, z ok. 1640 r., obejmuje m. in. ołtarz główny z poźnogotycką rzeźbą św. Anny Samotrzeć z pocz. XVI w. i siedemnastowiecznym obrazem św. Andrzeja w zwieńczeniu, a także ołtarz boczny z rzeźbą Matki Boskiej Niepokalanej i płaskorzeźbą św. Jerzego walczącego ze smokiem w zwieńczeniu.

Kościół dostępny dla zwiedzających. Bliższe informacje na temat parafii oraz godziny Mszy Św. są podane na stronie internetowej Archidiecezji Gnieźnieńskiej: www.archidiecezja.pl

Oprac. Krzysztof Jodłowski, OT NID w Poznaniu, 04.08.2015 r.