3) oraz 10 osad (st. 2 oraz st. 4-10). Grodzisko w Niewiadomej, nazywane przez okolicznych mieszkańców „Wały”, położone jest na krawędzi prawego brzegu doliny rzeki Cetyni, między zabudowaniami wsi Grodzisk i Niewiadoma. Od strony południowej bezpośrednio do wałów przylega współczesna droga, łącząca miejscowości Niewiadoma i Grodzisk. Wokół grodziska zlokalizowane są liczne osady otwarte, zaś w odległości ok. 400 m na południowy - wschód od grodziska znajduje się cmentarzysko szkieletowe, którego chronologię określono na XI-XIII w.

Ochrona konserwatorska

Cmentarzysko (st. 3) zostało objęte ochroną konserwatorską na mocy wpisu do rejestru zabytków z dnia 7 czerwca 1969 r., nr rej. 826.

Historia badań

W literaturze po raz pierwszy o grodzisku w Niewiadomej wspomina B. Podczaszyński, który prowadził tam badania. Sporządził on notatkę z informacją o grodzisku i cmentarzysku położonych w dobrach Grodzisk, która zachowała się w archiwum Muzeum Archeologicznego w Krakowie. Po raz pierwszy badania na cmentarzysku prowadzone były w 1878 r. przez B. Eichlera, który odkrył trzy groby w obstawach kamiennych. W roku 1880 badania na cmentarzysku kontynuował T. Łaniewski odsłaniając cztery kolejne groby. Badania na szerszą skalę prowadził w latach 1914-1918 K. Stołyhwo - materiał kostny pozyskany przez niego z ok. 50 pochówków został częściowo opracowany przez R. Jakimowicza, natomiast pozostałe zabytki doczekały się opracowania dopiero po II wojnie światowej. Podjęła się tego K. Musianowicz. Systematyczne wykopaliska na terenie kompleksu osadniczego w Niewiadomej prowadzone były w latach 1968-1977 przez Zespół Badań nad Polskim Średniowieczem pod kierownictwem prof. M. Miśkiewicz. W latach 1969, ,1970, 1972, 1973 badania na cmentarzysku kontynuowała M. Miśkiewicz odkrywając 18 kolejnych pochówków. W latach 1968 oraz 1974-1977 trwały prace wykopaliskowe na grodzisku, a w latach 1971 - 1975 badano kolejne osady. W roku 1999 i 2003 na osadzie przylegającej do grodziska od strony wschodniej i południowo-wschodniej (stan. nr 2) Instytut Archeologii UW pod kierownictwem Elżbiety Roszyk na zlecenie WUOZ Delegatura w Siedlcach, przeprowadził badania o charakterze ratowniczym, gdyż na terenie stanowiska, w jego części zachodniej funkcjonowała dzika piaśnica.

Wyniki badań archeologicznych

Około 400 m na południowy wschód od grodziska znajduje się cmentarzysko z grobami w obstawach kamiennych z brukiem wewnętrznym. W jego obrębie odkryto w sumie kilkadziesiąt grobów z pochówkami szkieletowymi. Do najczęściej spotykanego wyposażenia grobowego należą przede wszystkim ozdoby (kabłączki skroniowe, pierścionki brązowe, taśmowate, zdobione oraz nieornamentowane, pierścionek srebrny, bransoleta itp.) oraz przedmioty codziennego użytku tj. przęśliki z różowego łupku, krzesiwa i noże, a także elementy uzbrojenia. Pozwoliły one na określenie ram chronologicznych cmentarzyska na XI-XII w. Cmentarzysko wpisane zostało do rejestru zabytków pod nr rej. 826 decyzją z dnia 7.06.1969 r.

Zespól osadniczy Niewiadomej położony był w strefie pogranicza, między wpływami kulturowymi Słowian wschodnich i zachodnich. Przekłada się to na znaleziska charakterystyczne dla obydwu obszarów, jednakże większość z odkrytych przedmiotów można zaliczyć do wschodniosłowiańskiego kręgu kulturowego.

Datowanie

Odsłonięte podczas badań nawarstwienia kulturowe oraz pozyskany materiał zabytkowy pozwoliły ustalić okres użytkowania cmentarzyska w Niewiadomej na XI - XII w.

Oprac. Agata Byszewska, Agnieszka Makowska, NID