Dzieje kościoła związane są z najwybitniejszymi rodami Podlasia (Niemirowie) i Rzeczypospolitej Obojga Narodów (Czartoryscy) co świadczy o wartości historycznej obiektu. Projekt kościoła został wykonany przez nadwornego arch. Sapiehów Jana Samuela Beckera, który zrealizował wiele ważnych, inwestycji dla tej magnackiej rodziny. W środku cenne wyposażenie składające się m.in. z płaskorzeźb przedstawiających Ewangelistów. W 2003 r. obiekt zdobył nagrodę Generalnego Konserwatora Zabytków pod nazwą „Zabytek Zadbany”.

Historia

Pierwszy drewniany kościół w Niemirowie (wcześniejsza nazwa Niwice) wybudowano w 1620 r. z fundacji właściciela dóbr Stanisława Niemiry, kasztelana podlaskiego (1617-1634) a później wojewody podlaskiego (1634-1648), uczestnika wypraw chocimskiej (1621 r.) i smoleńskiej (1634). Niemira przekształcając wieś Niwice w miasteczko Niemirów oprócz kościoła wybudował tu zamek. Kościół ten spłonął w 1775 r. Budowę obecnego rozpoczęto w 1780 r. z fundacji Michała Fryderyka Czartoryskiego (zm. 1775), kanclerza wielkiego litewskiego, współzałożyciela i przywódcy stronnictwa Familii, którą kontynuowała jego żona Eleonora z Waldsteinów. Przypuszcza się, że projekt kościoła opracował Jan Samuel Becker, nadworny architekt Sapiehów (wykonał m.in. projekt pałacu, kościoła parafialnego, kościoła i klasztoru bazylianów w Różanie, projekt pałacu w Dereczynie). Kościół został ukończony ok. 1791 r. po kilkuletniej przerwie dzięki zapisowi fundacyjnemu Adama Kazimierza Czartoryskiego (zm. 1823), generała ziem podolskich, polityka, dramatopisarza, członka Komisji Edukacji Narodowej, marszałka Konfederacji Generalnej Królestwa Polskiego w 1812 r. W ramach represji popowstaniowych kościół został zamknięty na 40 lat, a dobra przejęła parafia prawosławna w Mielniku. Został zwrócony katolikom w 1905 r., wówczas przeprowadzono prace remontowe. Podczas I wojny światowej zamieniony był na lazaret. W latach 1940-1941 zamknięty przez sowietów i zdewastowany. Po wojnie remontowany. Kolejne ważniejsze remonty miały miejsce w latach 1965, 1968, 1974, 1991 oraz 1997-2001. Od 2003 r. trwają prace konserwatorskie wewnątrz świątyni.

Opis

Kościół usytuowany w zachodnim narożu północnej pierzei rynkowej, frontem zwrócony na południe, barokowo-klasycystyczny. Obiekt na planie prostokąta, złożony z dwuprzęsłowej nawy i węższego jednoprzęsłowego prezbiterium, wyodrębnionego tylko we wnętrzu, zamkniętego ścianą prostą. Dach dwuspadowy kryty blachą. Obiekt murowany z cegły i tynkowany. Fasada trójdzielna z wysuniętym ryzalitowo przęsłem środkowym, zwieńczona zryzalitowanym szczytem, ujętym w spływy i zwieńczonym trójkątnym naczółkiem. Na osi portal z trójkątnym naczółkiem, wyżej półkoliście zamknięte okno, nad którym nadwieszony gzyms wygięty łukiem odcinkowym. W przęsłach bocznych owalne wnęki mieszczące rzeźby św. Piotra i Pawła. W szczycie kwadratowe małe okno. Zewnętrzne elewacje dzielone pilastrami toskańskimi, fasada pilastrami wspierającymi doryckie belkowanie z tryglifami. Wewnątrz po obu stronach prezbiterium prostokątne pomieszczenia skarbca i zakrystii nad którymi loże otwarte prostokątnymi prześwitami. Wyposażenie późnobarokowe i klasycystyczne.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Grzegorz Ryżewski, OT NID w Białymstoku, 03.11.2014 r.