Historia

Niedźwiedzica (niem. Baerwalde), żuławska wieś ulicowo-placowa, została lokowana na prawie chełmińskim w 1342 r. przez wielkiego mistrza Ludolfa Koeniga von Wattzau; w przywileju kościołowi przydzielono cztery wolne łany. Świątynię wybudowano w XIV w., najprawdopodobniej w latach 1350-1360 (B. Schmid wydatował część prezbiterialną na 1342 r., nawę na lata 1350-1360, szczyt chóru na koniec XIV w.). Z protokołu powizytacyjnego w 1647 r. wynika, że kościół był murowany i miał drewnianą wieżę. W 1660 r. podczas II wojny szwedzkiej wieża została częściowo spalona, pozostałą część podparto belkami. W 1823 r. przeprowadzono remont ryglowej ściany zachodniego szczytu, naprawiono dach i trzy przypory; w 1854 r. zostały wykonane kolejne prace, bowiem kościół miał zawilgocone ściany, spróchniałe wiązania szczytu, nadwerężoną konstrukcję drewnianej wieży. W 1855 r. w wyniku przerwania grobli powódź zniszczyła wieżę i część wschodniego szczytu; w następnym roku władze zezwoliły na rozebranie wieży. W 1858 r. dobudowano przedsionek południowy, wzniesiono wolnostojącą drewnianą dzwonnicę. W końcu XIX w. przemurowano częściowo cokół kościoła, łuki zachodnich okien, dokonano również drobnych napraw murów. W 1995 r. zbudowano nową murowaną wieżę.

Opis

Kościół wraz z otaczającym cmentarzem położony jest w środkowej części wsi, po zachodniej stronie głównej drogi.

Gotycka świątynia (wolnostojąca, nieorientowana) oparta jest na planie wydłużonego prostokąta, powiększonego od zachodu o prostokątną zakrystię, a od południa o odbudowaną kwadratową wieżę (1995 r.). Bryła kościoła prosta, nakryta wysokim dachem dwuspadowym, schodzącym pulpitowo na zakrystię; od północy zamknięta sterczynowym szczytem, od południa masywną, trzykondygnacyjną wieżą z dwuspadowym dachem. Korpus wzniesiony z cegły w wątku gotyckim; ściana południowa dawniej ryglowa, ob. zamieniona na murowaną; dachy kryte dachówką mnich-mniszka.

Elewacje ceglane (wybrane pola tynkowane), opasane wysokim cokołem z ceglanym okapem, otwory ostrołukowe. Elewacja północna (szczytowa) symetryczna, wsparta w narożach diagonalnymi szkarpami, na osi blenda; szczyt 5-schodkowy ujęty 10 skośnymi filarkami, dzielony poziomo pasami fryzów; u podstawy szczytu osiem niskich ostrołukowych blend. W elewacji wschodniej czytelny podział na nawę i prezbiterium. Na osi ściany nawy portal, powyżej widoczny ślad nieistniejącej kruchty; po jego bokach dwa wysokie okna. Ściana prezbiterium 2-osiowa, osie podkreślone szkarpami sięgającymi gzymsu podokapowego. Elewacja zachodnia nawy dzielona ponad cokołem dwoma lizenami na 3 części, wypełnione dekoracyjnymi łukami z oknami.

Wnętrze salowe, strop deskowo-belkowy, w zakrystii - deskowy; więźba dachowa drewniana, konstrukcji storczykowej ze stolcami. Wyposażenie kościoła w 1982 r. wpisano w większości do rejestru; obecnie brak dużej części zabytkowych obiektów, m.in. barokowej ambony, późnogotyckiej figury Madonny, stall, fragmentów ołtarza głównego i bocznych. W 1996 r. na ścianie prezbiterium zostały odkryte dwie odrębne kompozycje gotyckich polichromii ściennych.

Obiekt dostępny, zwiedzanie po wcześniejszym umówieniu w biurze parafialnym w Niedźwiedzicy.

Oprac. Teofila Lebiedź-Gruda, OT NID w Gdańsku, 02.10.2014 r.