Historia

Najstarsze wzmianki o Niedźwiedziu pochodzą z zapisów w aktach Katedry na Wawelu z okresu panowania Kazimierza II Sprawiedliwego. Przed połową XV wieku Niedźwiedź był własnością rodu Szantów. Od II poł. XV w Stadnickich, później Złotnickich i na przełomie XVII i XVIII Małachowskich herbu Nałęcz.

Dwór został wzniesiony prawdopodobnie w późnych latach 80-tych XVIII w przez Piotra Małachowskiego kasztelana wojnickiego i wojewodę krakowskiego.

Około 1808 roku posiadłość wraz z istniejącym już dworem nabył Stanisław Wodzicki herbu Leliwa, w latach 1815-1831 prezes Senatu Rzeczypospolitej Krakowskiej, który po wycofaniu się z życia publicznego osiadł w Niedźwiedziu. Przebudował on dwór na pałac w stylu klasycystycznym, z typowym dachem polskim krytym gontem oraz założył ogród słynący z niezwykle bogatej, unikatowej roślinności sprowadzanej z całego świata, którymi opiekował się zatrudniony na stałe ogrodnik. Ozdobą przypałacowego ogrodu były liczne odmiany róż. Swoje zamiłowanie do ogrodnictwa Stanisław Wodzicki zawarł w sześciotomowym dziele „O hodowli roślin”. Do rodziny Wodzickich pałac należał przez kilka kolejnych pokoleń. Po pierwszej wojnie światowej zadłużonym budynkiem administrowała rodzina Sklenarskich, gdyż ostatni właściciel z rodu Wodzickich mieszkał od 1914 roku w Krakowie. Przed śmiercią zapisał majątek bratankowi - Kazimierzowi Wodzickiemu, młodemu naukowcowi, późniejszemu profesorowi SGGW.

Podczas drugiej wojny światowej w pałacu Niemcy urządzili warsztaty naprawcze, powodując znaczną dewastację budynku. Po wojnie w budynku mieściła się szkoła podstawowa, Gromadzka Rada Narodowa, kino, posterunek MO oraz Stacja Oceny Nasion. Obecnie w pałacu mieści się szkoła podstawowa, gimnazjum oraz przedszkole.

Opis

Założenie dworskie znajduje się w północnej części wsi po lewej stronie lokalnej drogi prowadzącej z Niedźwiedzia w kierunku Słomnik .

Pałac w Niedźwiedziu jest budowlą klasycystyczną w odmianie palladiańskiej, murowaną, piętrową, częściowo podpiwniczoną. Założony został na planie prostokąta. Na osi elewacji frontowej płytki ryzalit z portykiem, a od strony ogrodu ryzalit półokrągły mieszczący reprezentacyjny salon. Fasady regularne, o kondygnacjach dzielonych gzymsem kordonowym, z równomiernym rozmieszczeniem otworów okiennych - na parterze prostokątnych, na piętrze - mniejszych, zbliżonych do kwadratu. Ryzalit frontowy podzielony pilastrami biegnącymi przez obie kondygnacje, z roślinno-geometryczną stiukową dekoracją. Portyk w wielkim porządku, czterokolumnowy. Nad nim, na tle attyki, trójkątny fronton z herbem Wodzickich Leliwa, w otoczeniu wici roślinnych. Całość nakryta dachem łamanym, polskim, z lukarnami ozdobionymi smukłymi szczycikami. Oś główną parteru zajmował od strony frontowej reprezentacyjny hall, a od ogrodu owalny salon z konchowymi wnękami. Zdobiony był dekoracją stiukową w formie medalionów z płaskorzeźbionymi głowami w wieńcach laurowych. W niektórych salach do dziś zachowały się dekoracje stiukowe w formie medalionów lub rozet. W jednym z pomieszczeń pałacowych także klasycystyczny kominek z dekoracją roślinno-geometryczną.

Ze wspaniałego niegdyś założenia ogrodowego ocalały jedynie pojedyncze okazy starodrzewia, z których najcenniejszy jest platan klonolistny w centralnej części ogrodu od strony południowo-wschodniej oraz resztki alei lipowej, która prowadziła z pałacu do miejscowego kościoła.

Dwór dostępny od zewnątrz, obecnie mieści się w nim szkoła.

Oprac. Grzegorz Młynarczyk, OT NID w Krakowie, 01-08-2015 r.