Świątynia jest przykładem umiejętnego połączenia barokowej konstrukcji drewnianej z murowaną neobarokową powstałą w 1908 r. Usytuowana na Wielkopolskim Szlaku św. Jakuba Apostoła.

Historia

Niechanowo to wieś szlachecka o proweniencji średniowiecznej. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1395 r. W 1415 r. była własnością Mikołaja z Dzwonowa, łowczego poznańskiego. Później w posiadaniu Zarembów z Brzostkowa, Tomickich. W 1 poł. XVIII w. własność Działyńskich i Brühlów. Od 2 poł. XVIII w. do 1805 r. - własność Garczyńskich. Po 1847 roku należała do Żółtowskich. Pierwszy kościół w Niechanowie powstał zapewne w XIII w. W 1395 r. wzmiankowany był już proboszcz Damian. Pierwszy kościół wybudowano w XIV w. z fundacji Różyców herbu Poraj. W 1 poł. XVI w. zbudowano nowy drewniany kościół w miejscu poprzedniego ufundowany przez Jana z Iwna Tomickiego. Wówczas we wsi istniała także szkoła oraz dom wikarego. Istniejący kościół był odnawiany w 3 ćw. XVII w. przez Stanisława Działyńskiego. Ostatecznie świątynię rozebrano ok. 1772 r. Obecny kościół, w partii drewnianej, o formie jednonawowej powstał w l. 1772-73 r. staraniem proboszcza Melchiora Kiełkowicza. Posiadał on wieżę od zachodu, zakrystię od północy oraz kruchtę od południa. Wnętrze zdobiła dekoracja malarska, z m. in. wyobrażeniami apostołów, która w trakcie wizytacji w 1834 r. była już mało czytelna. Prawdopodobnie z pocz. XIX w. wzmocniono zrębową konstrukcję obudowując ją na zewnątrz szkieletem bez wypełnienia, którą następnie oszalowano. W 1851 r. wymieniono gont, a w 1868 r. wyremontowano górną część wieży zniszczoną przez wichurę. W 1888 r. zamontowano nowe okna w metalowych ramach z fundacji Franciszka Żółtowskiego. W 1908 r. kościół gruntownie przebudowano wg proj. L. Lutscha nakładem Stanisława Żółtowskiego. Rozebrano wieżę i dostawiono ją do prezbiterium od północy, na miejscu starej zakrystii wzniesiono nową z murowanym przyziemiem i nową kruchtę. Nawę przedłużono o murowaną partię zachodnią. Po 2010 r. miał miejsce remont neobarokowej murowanej części kościoła.

Opis

Niechanowo, duża wieś gminna położona 10 km na pd.-wsch. od Gniezna, przy szosie do Słupcy. Kościół parafialny usytuowany jest w centralnej części wsi, na niewielkim wyniesieniu. Teren dawnego cmentarza wokół kościoła o nieregularnym kształcie, od północy sąsiaduje z czynnym cmentarzem grzebalnym ogrodzonym niskim ceglanym murem z bramkami od zachodu, południa i wschodu. Z tej strony prowadzi przejście do plebanii. W pobliżu kościoła usytuowanych jest kilkanaście historycznych nagrobków, m. in. dawnych właścicieli Niechanowa Żółtowskich. Po zachodniej stronie asfaltowej drogi znajduje się zespół pałacowo-parkowy. Od zachodu kościoła - muszla z mosiądzu - oznaczenie Szlaku św. Jakuba Apostoła.

Orientowany kościół w Niechanowie posiada ściany o zdwojonej konstrukcji (zrębowo-szkieletowej) na zewnątrz oszalowanej oraz murowanej z cegły i otynkowanej. Wieża o konstrukcji słupowo-ramowej, oszalowana. Kościół jednonawowy, z nieco węższym, trójbocznie zamkniętym prezbiterium. Część murowana nawy nieco szersza na zewnątrz od drewnianej. Nawa na rzucie prostokąta, podobnie jak i prezbiterium. Od południa, przy drewnianej części nawy dostawiona kruchta. Do prezbiterium przylega od północy wieża na rzucie kwadratu, a od południa zakrystia na rzucie prostokąta. Nawa zarówno w części drewnianej jak i murowanej kryta jednokalenicowym, dwuspadowym dachem, nad prezbiterium równym wysokością nawie, o dachu nieco niższym. Wieża o dwóch kondygnacjach z dachem namiotowym, zwieńczona gałką i krzyżem. Nad kruchtą - dach namiotowy, na zakrystii - czterospadowy. Dachy kryte gontem i dachówką. Otwory okienne o formie wydłużonych stojących prostokątów, w profilowanych jaśniejszych obramieniach. Elewacja zachodnia, murowana ujęta szerokimi pilastrami, podzielona profilowanymi gzymsami, zwieńczona szczytem o wolutowych spływach. Na osi główne wejście zamknięte półkolistym portalem, flankowanym półfilarkami, zwieńczonym trójkątnym naczółkiem. Po obu stronach portalu w niszach figury świętych. W szczycie trzy mniejsze nisze z figurami i symbol Oka Opatrzności. Elewacje boczne części murowanej ujęte pilastrami. W el. północnej - tablica epitafijna ks. Melchiora Kiełkowicza. Wnętrze kościoła w trakcie rozbudowy przekształcone. Ściany nawy i częściowo prezbiterium otynkowane (w dolnej partii pokryte boazerią), pokryte nową polichromią. W prezbiterium - Trójca Św., w nawie - Baranek Boży i symbole czterech Ewangelistów. W przyziemiu wieży kaplica, otwarta do prezbiterium szeroką, półkoliście zamkniętą arkadą oraz wydzielona murowaną ścianą klatka schodowa. Strop w części drewnianej płaski, w murowanej - sklepienie kolebkowe. Chór muzyczny w murowanej części o prostej linii parapetu na dwóch krzyżowych filarach. Pod chórem znajdują się metalowe kręcone schody. Wyposażenie kościoła: późnobarokowy ołtarz główny z 3 ćw. XVIII w., z obrazem św. Jakuba i rzeźbami śś. Piotra i Antoniego, rokokowe ołtarze boczne, ambona, chrzcielnica i konfesjonały, w części murowanej - neobarokowe ławki. W kaplicy pod wieżą - nagrobek Franciszka Żółtowskiego (zm. 1894) i jego żony Zofii z Zamoyskich (zm. 1853), w obramieniu z tondem, w którym Matka Boska z Dzieciątkiem. Pod chórem muzycznym - marmurowe epitafium Stanisława Żółtowskiego (zm. 1908) i jego żony Marii z Sapiehów (zm. 1929).

Kościół dostępny do zwiedzania z zewnątrz. Zwiedzanie wnętrza po uzgodnieniu w biurze parafialnym.

Oprac. Teresa Palacz, OT NID Poznań, 19-06-2017 r.