Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół dworsko-parkowy - Zabytek.pl

zespół dworsko-parkowy


dwór koniec XVII w. Nagłowice

Adres
Nagłowice, Kacpra Walewskiego 7

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. jędrzejowski, gm. Nagłowice

Zespól dworski prezentuje dobrze zachowany, ukształtowany w ciągu kilku wieków układ przestrzenno-kompozycyjny, którego początki związane są z rodem Rejów herbu Oksza i jego najsławniejszym przedstawicielem, Mikołajem Rejem.

Historia

Nagłowice są wsią metryce co najmniej XIII-w., wiadomo też, że już w pierwszej połowie XV stulecia znajdowały się w rękach Rejów herbu Oksza, których najsłynniejszym przedstawicielem był Mikołaj Rej (1505-1569), jeden z pierwszych renesansowych poetów i prozaików, piszących w języku polskim. Przez pewien czas mieszkał w Nagłowicach, które odziedziczył po wuju Piotrze, a później przeniósł się do niedalekiego, założonego przez siebie miasteczka Okszy (ob. Oksa), gdzie wybudował okazały dwór; fragment kamiennego nadproża z herbem Oksza, pochodzący z tego dworu, a wydobyty w trakcie badań wykopaliskowych, przechowuje dzisiaj Muzeum Mikołaja Reja w nagłowickim dworze. Jeszcze w 1846 r., w miejscu obecnie istniejącego obiektu, między grupą starych dębów, stał dwór drewniany, wystawiony przez Kacpra Walewskiego, posła na Sejm Czteroletni i szambelana ostatniego króla Polski. Wokół tego dworu jego żona, Maria Walewska, założyła na pocz. XIX w. rozległy park, w obowiązującej wówczas konwencji „angielskiej”, wykorzystując urządzone około przeł. XVII i XVIII w. włoskie założenie geometryczne. Obecnie istniejący dwór powstał najwcześniej po 1862, a najpewniej po 1878 r. Wzniósł go Józef Kosicki, którego matka otrzymała Nagłowice drogą działów rodzinnych. Oprócz tego przekształcił park w założenie naturalistyczno-krajobrazowe, wystawił oficynę, odnowił zabudowania gospodarcze, był też współfundatorem istniejącego do dziś neogotyckiego kościoła, konsekrowanego w 1914 r. W tymże roku Kosiccy sprzedali Nagłowice Radziwiłłom. W okresie międzywojennym XX w. książę Michał Radziwiłł znacznie powiększył część rezydencjonalną zespołu, wznosząc w 1938 r. obszerny pałac po stronie południowo-wschodniej dworu Kosickich; zbudowano też w tym czasie parterowy łącznik między dworem i pałacem, rozebrany w latach 1985-1987. Radziwiłłowie utracili dobra w rejonie Nagłowic w 1945 r., w wyniku reformy rolnej, a wkrótce potem w budynkach dworu i pałacu urządzono Państwowy Dom Dziecka. W 1969 r., z okazji obchodów czterechsetnej rocznicy śmierci Mikołaja Reja ufundowano popiersie poety, stojące do dziś przez fasadą główną, urządzono Izbę Pamięci poety w budynku dworu, uporządkowano też park. W latach 1985-1987 wykonano generalny remont dworu i pałacu, kolejne prace rewaloryzacyjne miały miejsce w latach 2005-2011. Prace porządkowe i pielęgnacyjne cennego drzewostanu i układu parkowego prowadzono w latach 2003-2010. Obecnie w budynku dworu funkcjonują samorządowe instytucje kultury, między innymi Gminna Biblioteka Publiczna i stała wystawa biograficzno-literacka poświecona życiu i twórczości Mikołaja Reja, a w pałacu - Państwowy Zespół Placówek Pomocy Dziecku i Rodzinie im. Ireny Mrożewskiej.

Opis

Zespół dworski, którego ogólna powierzchnia przekracza 10 ha, składa się z części rezydencjonalnej (dwór Kosickich i pałac Radziwiłłów), obszernego parku krajobrazowego, a także kilku zachowanych budynków folwarcznych, administracyjnych i gospodarczych, wzniesionych przeważnie w 2. poł. XIX i 1. poł. XX w. (między innymi dom administratora, kuźnia, dom ogrodnika, dwie stajnie), które w większości pozbawione są cech stylowych. Wszystkie obiekty zbudowano z kamienia wapiennego i cegły.

Dwór stoi we wsch. części parku, pośród grupy starych dębów, w rejonie tradycyjnie wskazywanym jako miejsce dawnego dworu Mikołaja Reja. Przykryty wysokim dachem z lukarnami parterowy budynek, z dwoma wysuniętymi z fasady zachodniej alkierzami, prezentuje sobą skromny, ale w swej prostocie wytworny obraz neoklasycystycznej siedziby ziemiańskiej. W środku elewacji frontowej i ogrodowej znajdują się ganki wsparte kolumnami toskańskimi, zwieńczone trójkątnymi wystawkami; ganek fasady głównej ma z obydwu stron niskie tarasy z kamiennymi balustradami, które otaczają również taras przy bocznej elewacji pn. oraz balkony ganków wejściowych. Elewacje dworu, ujęte w zupełnie proste narożne lizeny, pozbawione są zdobień, z wyjątkiem kilku profilowanych obramień okien. Wnętrza zostały całkowicie przekształcone w drugiej połowie XX w.

Neoklasycystyczny pałac, wystawiony przez Michała Radziwiłła po pd.-zach. stronie dworu, jest okazałym piętrowym budynkiem postawionym na wysokim cokole, z monumentalnym portykiem kolumnowym na środku fasady głównej; dwie pary potężnych toskańskich kolumn wspierają gładki trójkątny tympanon. Wnętrza budynku zostały znacznie przekształcone, z wyjątkiem sieni wejściowej z filarem pośrodku.

Godny uwagi jest rozległy park krajobrazowy, zawierający ślady dawnej dyspozycji geometrycznej (włoskiej), z grupą starych dębów i kasztanowców oraz rzadkimi drzewami, czego przykładem jest jedyny w Polsce okaz perukowca podolskiego.

Zabytek dostępny w godzinach pracy użytkownika.

oprac. Aleksandra Ziółkowska, 03-12-2015 r.

Rodzaj: dwór

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_26_ZE.21166, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_ZE.394