in. dla króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Projekt nadarzyńskiego kościoła nawiązuje do zwycięskiej koncepcji zaprezentowanej przez architekta w 1792 roku w konkursie na Świątynię Opatrzności Bożej w Warszawie, a wykorzystanej przy skromniejszej realizacji w Mokobodach. Budynek świątyni objęty jest ochroną konserwatorską wraz z wyposażeniem, terenem dawnego cmentarza przykościelnego i dzwonnicą.

Historia

Parafia w Nadarzynie została erygowana w 1453 roku przez bpa poznańskiego Andrzeja Opalińskiego z Bnina. Wówczas powstał drewniany kościół z fundacji Tomasza z Ruśca. Kolejne drewniane świątynie wybudowano w 1565 roku z fundacji Wiktoryna Nadarzyńskiego, kasztelana zakroczymskiego i w 1661 roku z inicjatywy Michała Karnkowskiego, wojewody płockiego. W 1806 roku, po pożarze drewnianego kościoła, powstał obecny, murowany pw. świętego Klemensa Papieża Męczennika. Fundator hr. Tomasz Adam Ostrowski, senator-wojewoda i prezes senatu Królestwa Polskiego zlecił projekt nowej świątyni Jakubowi Kubickiemu. Kościół w czasach późniejszych uległ tylko nieznacznym przekształceniom. Przed 1876 roku dodano sygnaturkę na dachu. Przed 1893 roku zniszczoną dachówkę zastąpiono blaszanym pokryciem dachów. Pod koniec XIX wieku przekształcono ołtarze, ale w latach 70. XX wieku podczas remontu kościoła przywrócono ich pierwotny wygląd. W 2000 roku przeniesiono na zewnątrz kościoła epitafium hrabiego Ostrowskiego zmarłego w 1817 roku.

Opis

Zabytkowy zespół znajduje się w centrum miejscowości, na ogrodzonym terenie dawnego cmentarza u zbiegu ulic Kościelnej i Warszawskiej, we wschodnim narożniku skrzyżowania. W centrum zadrzewionej parceli znajduje się kościół, na jego osi od wschodu, przy ogrodzeniu, usytuowana jest drewniana dzwonnica.

Kościół jest klasycystyczny, orientowany, murowany z cegły i tynkowany. Został założony na planie wydłużonego ośmioboku z dwoma prostokątnymi ryzalitami na przeciwległych, krótszych bokach. We frontowym, zachodnim ryzalicie znajduje się eliptyczna kruchta ujęta owalnymi aneksami po bokach (w północnym wejście na chór). W ryzalicie wschodnim umieszczona jest prostokątna zakrystia i owalny przedsionek ze schodami prowadzącymi na strych i loże. Bryłę i jej dekorację cechuje klasyczna elegancja i harmonia. Boniowane elewacje korpusu i gładkie ściany ryzalitów są podzielone zadaszonym gzymsem kordonowym i zwieńczone belkowaniem z fryzem tryglifowym i gzymsem modylionowym. Oba ryzality wieńczą trójkątne frontony (we wschodnim półkoliste okno). Front zachodniego ryzalitu zajmuje jednoosiowa fasada z portykiem wgłębnym ujętym dwiema doryckimi kolumnami. Między nimi na osi, nad prostokątnym portalem znajduje się okulus. Elewacje boczne ryzalitów zdobią prostokątne otwory drzwiowe i okienne w profilowanych opaskach. Ściany korpusu przepruwają okna termalne i okulusy w płycinach. Ciekawie dekorowane są półkoliste okna w narożnych ścianach oktogonu. Zostały umieszczone w prostokątnym obramieniu zwieńczonym trójkątnym naczółkiem, a u dołu zdobione łezkami. Dachy kryte blachą nad ryzalitami są dwuspadowe, a nad ortogonalnym korpusem wielopołaciowe z sygnaturką. Ośmiobok nawy mieści interesująco rozwiązane owalne wnętrze rozczłonkowane kanelowanymi kolumnami doryckimi. Między tymi podporami pośrodku dłuższych ścian rozmieszczone są płytkie półkoliście zamknięte wnęki ołtarzowe, a na osiach przekątnych cztery głębsze wnęki na planie półokręgu, nad którymi znajdują się loże. Nad belkowaniem przestrzeń nawy zamyka owalna spłaszczona pseudokopuła. Wyposażenie kościoła w przewadze klasycystyczne. W ołtarzach znajdują się obrazy z początku XIX wieku pędzla Kazimierza Woźniakowskiego ucznia Bacciarellego W przyziemiu pd. elewacji kościoła umieszczono klasycystyczny nagrobek z piaskowca Ignacego Bolesty zmarłego w 1838 roku, a na ścianie wschodniej dziewiętnastowieczne tablice epitafijne dziedziców Nadarzyna. Przed świątynią na cokole stoi figura św. Jana Nepomucena z piaskowca wykonana w 1836 roku przez Karola Rosiewicza. Na osi prezbiterium znajduje się dzwonnica. Ten drewniany obiekt pochodzi być może z XVIII wieku, bądź powstał równolegle z kościołem. Założony jest na planie kwadratu, o konstrukcji słupowej, oszalowany pionowo z olistwowaniem i półkolistymi wycięciami od góry. Wieńczy go dach namiotowy kryty blachą.

Obiekt dostępny dla zwiedzjących poza godzinami nabożeństw.

Oprac. Małgorzata Laskowska-Adamowicz, OT NID w Warszawie, 30.09.2014 r.