Historia

Murowana Goślina (pierwotnie zwana Gośliną, później Gośliną Kościelną) była osadą książęcą, następnie miastem prywatnym. Data lokacji nie jest znana. Najstarsza wzmianka świadcząca o miejskim charakterze osady pochodzi z 1389 r. W końcu XIV w. Murowana Goślina przejęła funkcje grodu kasztelańskiego (po Radzimiu). W XV w. właścicielami miasta byli Pniewscy, Donaborscy i Kościeleccy, od 1494 r. - Potuliccy, od 1596 r. - Rozdrażewscy, w następnych wiekach - Leszczyńscy i Działyńscy, w XVIII w. do 1793 r. - Górowscy, w XIX w. - Winterfeldowie.

Parafia w Murowanej Goślinie powstała najprawdopodobniej już w XII w., choć wzmiankowana jest dopiero w 1406 r. O pierwotnym kościele pw. św. Jakuba nic pewnego nie wiadomo. Istniał on już zapewne w końcu XII lub początku XIII w. Przypuszcza się, iż posiadał formę romańskiej wieży z ciosów kamiennych. Najstarsza wzmianka o noszącej wezwanie św. Jakuba świątyni pochodzi z 1483 r. Zachowana do dziś późnogotycka nawa dobudowana została do istniejącego kościółka romańskiego na przełomie XV i XVI w. (niektórzy badacze datę tę przesuwają wstecz, do XIV w.). W 1650 r. kościół był restaurowany. Z kolei w 1717 r. do nawy staraniem ks. Filipa Wolińskiego dobudowano barokowe prezbiterium (projekt wykonał zapewne Pompeo Ferrari). W latach 1830-31 kościółek romański został rozebrany, a nawa została przedłużona w kierunku zachodnim, przy czym wykorzystano pochodzące z rozbiórki ciosy kamienne. W tym czasie najprawdopodobniej po stronie pn. wzniesiono też zakrystię. Te liczne przebudowy i rozbudowy zatarły pierwotny kształt architektoniczny świątyni. Kolejne restauracje miały miejsce w 1910 r. oraz w latach 1959-1961 (m. in. odsłonięcie spod tynku gotyckich ścian nawy) i latach 1983-1984.

Opis

Kościół pw. św. Jakuba usytuowany jest w centrum miasta, w obrębie rynku, po jego północno-zachodniej stronie. Świątynia składa się z częściowo późnogotyckiej, częściowo neogotyckiej nawy na planie wydłużonego prostokąta oraz nieco węższego i niższego, prosto zamkniętego, barokowego prezbiterium od wschodu. Do nawy po stronie północnej przylega prostokątna zakrystia. Nawę, prezbiterium oraz zakrystię nakrywają wysokie dachy dwuspadowe.

Kościół jest budynkiem murowanym z cegły w wątku gotyckim oraz - w dobudowanej partii nawy - z ciosów kamiennych. Ściany późnogotyckiej partii nawy oraz wykonaną z ciosów elewację zachodnią pozostawiono nieotynkowane, prezbiterium oraz boczne ściany neogotyckiej partii nawy otynkowano. Dachy kryje dachówka ceramiczna. Wnętrze nawy nakrywa drewniany, belkowy strop z lat 1959-1961 oraz strop drewniany z podsufitką, prezbiterium i zakrystię - murowane sklepienie żaglaste.

Elewację wschodnią nawy wieńczy późnogotycki szczyt artykułowany segmentowymi blendami. Elewacje boczne są pięcioosiowe, w części późnogotyckiej licowane cegłą, o segmentowo zamkniętych oknach. Po stronie południowej na osi znajduje się ujęte skromnym ceglanym portalem prostokątne wejście boczne. Po zachodniej stronie wejścia w ścianę wmurowano kamienną płytę nagrobną Urszuli z Ostrorogów Lwowskich Potulickiej. Elewacja zachodnia licowana jest kamiennymi ciosami, zwieńczona otynkowanym neogotyckim szczytem, artykułowanym ostrołukowymi blendami. Na osi znajduje się prostokątne wejście główne, ujęte skromnym ceglanym portalem. Otynkowane elewacje prezbiterium ujęte są narożnymi pilastrami. W elewacjach bocznych znajdują się okna zamknięte półkoliście. Elewację wschodnią wieńczy szczyt o wykroju wklęsło-wypukłym, podzielony parą pilastrów.

Wewnątrz ściany nawy częściowo zostały otynkowane, częściowo - licowane cegłą. Nawa nakryta jest drewnianym stropem belkowym (partia wschodnia) oraz stropem z podsufitką o zaokrąglonych narożach (partia zachodnia). W ścianach późnogotyckich widoczne są dwie prostokątne wnęki - dawne armaria. Prezbiterium otwarte jest do nawy otworem tęczowym zamkniętym koszowo, otynkowane, nakryte sklepieniem żaglastym na gurtach.

Wyposażenie kościoła obejmuje m. in. architektoniczny ołtarz główny z ok. poł. XVII w., z rzeźbami śś. Piotra i Pawła oraz Trójcy Św. W polu środkowym ołtarza znajduje się obraz patrona kościoła - św. Jakuba. Na szczególną uwagę zasługuje wykonana z piaskowca renesansowa płyta nagrobna Urszuli z Ostrorogów Lwowskich Potulickiej, żony Piotra, wojewody kaliskiego (zm. 1575 r.) z leżącą postacią zmarłej, napisem polskim oraz herbami Nałęcz, Prawdzic, Abdank i Topór.

Obiekt dostępny dla zwiedzających. Bliższe informacje na temat parafii oraz godziny Mszy Św. są podane na stronie internetowej parafiajakuba.cba.pl

Oprac. Krzysztof Jodłowski, OT NID w Poznaniu, 25.09.2014 r.