Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół parafialny pw. Świętego Ducha - Zabytek.pl

kościół parafialny pw. Świętego Ducha


kościół 2. poł. XIII w. Moryń

Adres
Moryń

Lokalizacja
woj. zachodniopomorskie, pow. gryfiński, gm. Moryń - miasto

Jeden z nielicznych w regionie miejskich kościołów granitowych z okresu przejściowego między romanizmem a gotykiem, z zachowaną trzynastowieczną dekoracją sgraffitową wewnątrz kościoła i na elewacji prezbiterium oraz pierwotną mensą ołtarzową.

Z elementów wyposażenia na szczególną uwagę zasługuje barokowa ambona z pocz. XVIII w., dzieło znanego snycerza Heinricha Bernhardta Hattenkerella.

Historia

Początek budowy kościoła przypada na okres tuż po poł. XIII wieku. W  latach 1263–1265 wzniesiono prezbiterium z transeptem, zapewne z  fundacji księcia Barnima I, który nadał patronat nad świątynią sprowadzonym z Paryża mnichom z zakonu wiktorynów reguły św. Augustyna. Mury stawiał warsztat sprowadzony zapewne z Westfalii. W 1. poł. XIV w. powstał korpus nawowy. W 1350 r. patronat nad świątynią przekazano kanonikom kolegiaty w Myśliborzu. W 2. poł. XIV w. wybudowano wieżę, u  schyłku XV w. zakrystię. Około 1540 r. kościół został przejęty przez ewangelików. W okresie wojny trzydziestoletniej zniszczeniu uległy prawdopodobnie dach i zwieńczenie kościoła. W 2. poł. XVII w. usunięto te zniszczenia. Na pocz. XVIII w. obiekt otrzymał barokowe wyposażenie fundacji rodziny von Schoenebecków, m.in. zachowaną ambonę z pocz. XVIII  w., dzieło znanego snycerza Heinricha Bernhardta Hattenkerella. W 1756  r. zbudowano ob. drewniane zwieńczenie wieży. W 1945 r. kościół został przejęty przez katolików, w 1951 r. powstała parafia w Moryniu.

Opis

Kościół położony w północno-wschodniej części miasta, między ul.  Ogrodową od zachodu i ul. F. Chopina od wschodu, w obrębie d. cmentarza, otoczonego murem i porośniętego drzewami. Orientowany, romańsko-gotycki, na rzucie krzyża łacińskiego, z kwadratową wieżą, krótkim trójnawowym, dwuprzęsłowym, pseudobazylikowym korpusem, niezbyt wydatnym transeptem i  wydłużonym, prosto zamkniętym prezbiterium. Od południa do południowego ramienia transeptu przylega kruchta na rzucie połowy dziesięcioboku. Przy północnej ścianie prezbiterium istniała prostokątna zakrystia, z  której przetrwały tylko relikty ścian bocznych. Wieża z przejazdem otwartym od południa i północy, z ostatnią drewnianą kondygnacją oddzieloną uskokiem i zwieńczoną skromnym czworobocznym hełmem. Dachy dwuspadowe, nad korpusem i prezbiterium o wspólnej kalenicy. Połacie dachu środkowej nawy przedłużone ku dołowi nad nawami bocznymi. Kościół murowany z ciosów granitowych, kruchta południowa wzniesiona z kamienia polnego o nieregularnym wątku i z cegły gotyckiej (z której wymurowano szkarpy i detal), najwyższa kondygnacja wieży drewniana w konstrukcji szkieletowej, otynkowana. Dachy kryte dachówką karpiówką, hełm wieży kryty blachą. Elewacje korpusu nawowego i prezbiterium z wydzielonym cokołem. Wczesnogotyckie ostrołukowe portale pod wieżą w zachodniej ścianie korpusu i w południowej ścianie prezbiterium, tuż obok narożnika transeptu. Podobne portale w szczytowych elewacjach transeptu – w  południowej wewnątrz późniejszej kruchty, zamurowany, w północnej także zamurowany. Forma okien zróżnicowana. W przyziemiu wieży od północy i  południa ostrołukowe otwory przejazdu, na trzech wyższych kondygnacjach okienka szczelinowe i niewielkie okna zamknięte ostrołukowo. Na drewnianej kondygnacji wieży prosto zamknięte otwory dzwonne, nad nimi, pod wygiętym ku górze gzymsem wieńczącym, okrągłe tarcze zegarowe. W  ścianach bocznych naw niewielkie okna o kształcie zbliżonym do kwadratu, zamknięte łukiem odcinkowym. Na szczytowych elewacjach transeptu narożniki podkreślone lizenami. Na elewacji północnej zamurowany portal, usytuowany wewnątrz wyższej, ostrołukowo zamkniętej blendy. Wyżej okulus ujęty po bokach parą wysmukłych, ostrołukowo zamkniętych otworów wczesnogotyckich. Szczyt rozczłonkowany trzema ostrołukowymi blendami, powyżej których niewielka blenda o zbliżonym kształcie. Na elewacji południowej nad dachem kruchty widoczny okulus, analogiczny jak w  elewacji północnej, po bokach okna ostrołukowe. W szczycie blendy okna ostrołukowe, rozmieszczone na dwóch kondygnacjach – na dolnej pięcioro okien w układzie piramidalnym, na górnej dwa okna, powyżej których blenda okrągła. Ściany kruchty oszkarpowane. Od południa zamurowany portal ostrołukowy o ceglanych, dwuuskokowych ościeżach. Niewielkie okienka zamknięte ostrołukowo. Zachowane pozostałości tynku z rytą i  barwioną późnogotycką dekoracją – rodzajem boniowania i fryzem naśladującym dekorację ceramiczną. Okna prezbiterium wąskie, wydłużone, o silnie rozglifionych ościeżach, zamknięte ostrołukowo. Na elewacji wschodniej grupa trzech takich okien, ze środkowym najwyższym. Szczyt wschodni rozczłonkowany blendami ostrołukowymi w układzie dwukondygnacyjnym. Na południowej elewacji prezbiterium widoczny fryz podokapowy o motywie wici roślinnej, wykonany techniką rycia w tynku i  barwienia. Na ścianie północnej czytelne relikty murów zakrystii. Wnętrze nakryte drewnianym belkowym stropem. Korpus nawowy oddzielony od prezbiterium półkolistym łukiem tęczowym, skrzydła transeptu oddzielone masywnymi łukami ostrymi. Między nawami wysokie, ostrołukowe arkady. W  prezbiterium zachowana pierwotna kamienna mensa ołtarzowa, odkryta w  1955 r., od zachodu empora muzyczna. Na ścianach prezbiterium elementy pierwotnej dekoracji wykonanej techniką rycia w tynku i barwienia – obramienia zamurowanego wejścia do zakrystii (w ścianie północnej) i  kwadratowej wnęki (w ścianie południowej), a także zróżnicowane w formie zacheuszki. W partiach odsłoniętego wątku kamiennego ozdobnie kształtowane spoiny, złożone z kilku kolorowych pasków. Na podłuczu arkady południowego ramienia transeptu malowana, dziś słabo czytelna scena, prawdopodobnie z XIV wieku. Zachowane elementy zabytkowego wyposażenia ruchomego: barokowa ambona z rzeźbami ewangelistów – dzieło Heinricha Bernharda Hattenkerella z ok. 1710 r., neogotycki prospekt organowy z 2. poł. XIX w., świecznik-korona z końca XIX lub pocz. XX wieku.

Dostęp do zabytku ograniczony. Możliwość zwiedzania wnętrz za zgodą proboszcza.

Oprac. Maciej Słomiński OT NID Szczecin, 19.09.2014 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  kamienne

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_32_BK.110184, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_32_BK.417746