Umieszczony na ścianach nawy i prezbiterium konsolowy fryz podokapowy, poza budowlami cysterskimi, nie ma na terenie Polski analogii.

Historia

Kościół powstał prawdopodobnie w 1. ćw. XIII w. z fundacji rycerskiej. Wystawił go, na co wskazuje kamieniarka, warsztat pracujący dla zakonu cystersów w Małopolsce. W źródłach po raz pierwszy odnotowano funkcjonującą przy nim parafię i plebana w latach 1325-27. W 2 poł. XV w. istniała przy nim prepozytura, nad którą patronat sprawował ród Jelitczyków. Wnętrze świątyni pokryto polichromią w 1 poł. XVI wieku. W 1676 r. gruntownie rozbudowano kościół o nawę, zakrystię i kaplicę pw. św. Tomasza, a dawną nawę zamieniono w prezbiterium, zaś stare prezbiterium zamieniono na schowek. W latach 30.-40. XVIII w. wymieniono dotychczasowe wyposażenie wnętrza świątyni na późnobarokowe. W kolejnych dekadach jej stan techniczny się pogarszał, dlatego w 1774 r. wzmocniono i oszkarpowano ściany. Ponownie została rozbudowana w 1821 r. o kruchtę pn., a w 1837 r. dostawiono do niej kruchtę zachodnią. Dalsze prace remontowe wykonano przy kościele w latach ok. 1870-73 (naprawiono wówczas dach i wystawiono sygnaturkę), a także odnowiono jego wyposażenie. W 1945 r. na skutek działań wojennych uszkodzono świątynię, tegoż roku odkryto renesansową polichromię w schowku. Zniszczenia te usunięto i wykonano niezbędne prace budowlano-konserwatorskie w latach 1948-54. Kolejne działania w tym zakresie przeprowadzono przy kościele w latach 1970-77, wówczas również w części romańskiej wykonano badania architektoniczne i prace konserwatorskie, w ich trakcie odnaleziono malowane romańskie zacheuszki. W 2008 r. odrestaurowano ołtarz główny wraz z obrazami. Ostatnie gruntowne prace budowlano-konserwatorskie przy świątyni miały miejsce w latach 2009-10, wówczas m.in.: naprawiono dach, jego poszycie i orynnowanie, a także drewnianą konstrukcję stropów i schodów piętrowej kruchty frontowej.

Opis

Pozbawiony wyraźnych cech stylowych kościół par. znajduje się na wzniesieniu, w centrum Mokrska Dolnego. Leży on w pn. części nieregularnego dawnego cmentarza, który jest otoczona murem. Orientowana, jednonawowa świątynia ma wyodrębnione, romańskie prezbiterium (d. nawa) i niski kwadratowy schowek (d. prezbiterium), prosto zamknięty; od pn. do prezbiterium przylega prostokątna, niska zakrystia. Do korpusu nawowego dobudowano od zach. dwukondygnacyjną kruchtę, a od pn. prostokątne: kaplicę Pana Jezusa (d. św. Tomasza) i niską kruchtę. Bryłę kościoła wymurowano z cegły i kamienia (w partiach romańskich opus emplectum), częściowo wytynkowano oraz opięto skarpami. Nakrywają ją dachy dwuspadowe (nad nawą z wieżową sygnaturką, prezbiterium, schowkiem, kaplicą i kruchtą zach.), pulpitowy (nad zakrystią), trójpołaciowy (nad kruchtą pn.). Na tle skromnych elewacji świątyni wyróżniają się neogotycka fasada zach. oraz kamienne elewacje prezbiterium i schowka z romańską artykulacją architektoniczną, znakami kamieniarskimi z 1 poł. XIII w. i figurami MB Bolesnej i Chrystusa w typie Ecce Homo z 1676 r.(?) w szczytach. Wnętrze świątyni nakrywają sklepienia krzyżowe (w schowku) i kolebkowe z lunetami (w prezbiterium na gurtach, kaplicy, zakrystii) oraz drewniane stropy (w kruchtach). Wejście do zakrystii podkreślają kamienne portale, od strony prezbiterium- barokowy z romańskim tympanonem (?), a od jej wnętrza - romański z 1 ćw. XIII w. Romańskie elementy zachowały się również w prezbiterium (okno pn. i malowane zacheuszki z 1 ćw. XIII w.) i w schowku (okno wsch., dwie narożne kolumienki z płaskorzeźbionymi kapitelami), w którym dostrzec możną także fragmenty renesansowej polichromii. Wśród ubogiego wyposażenia wnętrza kościoła godnymi uwagi są m.in.: późnobarokowe ambona i trzy ołtarze z lat 30.-40. XVIII w. (ołtarz gł. rzekomo autorstwa Francesco Torrianiego, z obrazem Wniebowzięcie NMP z 1733 r. sygn. przez Szymona Więckowskiego), ołtarz boczny z k. XVIII wieku z krucyfiksem z 2 ćw. XV w., wapienna chrzcielnica z pocz. XVII w. (nieustalony warsztat pińczowski), neoklasycystyczny prospekt organowy z 1905 r., wyk. przez Fabrykę Organów Kościelnych Adolfa Homana z Warszawy.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu z proboszczem.

Oprac. Łukasz Piotr Młynarski, OT NID w Kielcach, 02-06-2015 r.