Z dużym prawdopodobieństwem budynek pałacu stanowi przykład twórczości architektonicznej Jakuba Kubickiego.

Historia

Pierwsze informacje o Młochowie pojawiają się już w XV wieku. Wówczas wieś należała do rodziny Młochowskich. W późniejszych wiekach właściciele zmieniali się wielokrotnie, aż w 1804 r. majątek objął Walenty Faustyn Sobolewski, szambelan Stanisława Augusta Poniatowskiego, późniejszy namiestnik Królestwa Polskiego. Prawdopodobnie to on podjął decyzję o budowie nowej rezydencji w Młochowie, która trwała w latach 1804-10. Autorem projektu został przypuszczalnie Jakub Kubicki, wybitny architekt czasów klasycyzmu. Wówczas wzniesiono również oficyny i oranżerię, zaplanowano park. Nietypowo siedziba ta została wzniesiona na nowym, odosobnionym terenie, a nie w miejscu starego dworu, powiązanego z folwarkiem.

Po śmierci Sobolewskiego, wdowa po nim, Izabela z Grabowskich, otrzymała prawo dożywotniego korzystania z połowy majątku, ale dobra przeszły na własność ich córki, Aleksandry Laury. Spadkobierczyni wniosła je w posagu do małżeństwa z hr. Józefem Ignacym Kwileckim. Później w wyniku dalszego dziedziczenia majątek przejął w posiadanie ród Zawiszów i Radziwiłłów. W końcu XIX w. park został przekomponowany wg założeń Waleriana Kronenberga. W tym czasie prawdopodobnie przebudowano również oranżerię.

Podczas I wojny światowej pałac spaliły stacjonujące w nim wojska rosyjskie, a właścicielka, księżna Magdalena Radziwiłłowa, zamieszkała odtąd w jednej z oficyn. W okresie międzywojennym nie podjęto jednak generalnej odbudowy i obiekt pozostawał jedynie prowizorycznie zabezpieczony. Ostatnim właścicielem pałacu był Eryk Kurnatowski, który częściowo zrekonstruował pałac w 1939 roku. W czasie II wojny majątek znalazł się pod zarządem niemieckim. Po zakończeniu działań militarnych zaadaptowano część wnętrz prawej oficyny na przedszkole oraz dom dla sierot prowadzony przez księży Michalitów w l. 1944-56. W latach 1948-1957 przeprowadzono generalny remont pałacu. Wówczas również odbudowano zniszczoną w 1947 r. oranżerię, w której umieszczono kaplicę – filię parafii w Nadarzynie. W 1976 r. powstała prowadzona przez michalitów samodzielna parafia pw. św. Michała Archanioła. W 1966 r. pałac przekazano na potrzeby Instytutu Hodowli Ziemniaka (ob. Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin). W 1994 r. wykonano remont kościoła. Od 2001 r. pałac stanowi własność gminy Nadarzyn. W 2009 r. w parku przeprowadzono gruntowne prace rewitalizacyjne.

Opis

Zespół pałacowy położony jest w zach. części Młochowa, niewielkiej wsi znajdującej się ok. 28 km od Warszawy. W skład założenia wchodzi pałac, od płn. dwie oficyny usytuowane symetrycznie względem siebie oraz od wsch. d. oranżeria, ob. kaplica.

Murowany pałac posadowiony jest na dnie sztucznej, owalnej niecki. Wzniesiony został na  rzucie prostokąta, na wysokim cokole kryjącym piwnice. Bryła jest dwukondygnacyjna, kryta czterospadowym dachem. Wszystkie elewacje wydatnie boniowane. W centralnej części dziewięcioosiowych elewacji, zarówno od frontu, jak i od ogrodu znajdują się trójosiowe pseudoryzality, poprzedzone doryckimi portykami kolumnowymi w wielkim porządku, zwieńczone trójkątnymi frontonami. Kolumny portyków kanelowane są od 1/3 wysokości, pootrzymują belkowanie z fryzem tryglifowym. Elewacja frontowa pałacu zwrócona jest na południe. Przed nią długie schody wejściowe. W elewacji północnej taras widokowy.

Układ wnętrz pałacu jest dwu- i trzytraktowy, na piętrze rozdzielony korytarzem. Na parterze na osi znajduje się prostokątna sień, za nią dwubiegunowa, owalna klatka schodowa. Wejście do sieni, na klatkę schodową oraz wejścia do pomieszczeń bocznych ujęte są kolumnami doryckimi. W trakcie ogrodowym na osi jadalnia o ściętych narożach, nad nią na piętrze salon. Od wsch. w trakcie środkowym owalny pokój z niszą półkolistą w ścianie zachodniej. Autorstwo pałacu w Młochowie z dużym prawdopodobieństwem można przypisać Jakubowi Kubickiemu.

Oficyny są murowane i boniowane. Wzniesione na planie kwadratu, podpiwniczone, piętrowe. Dachy czterospadowe, kryte blachą. W oficynie prawej na uwagę zwraca sala wsparta z dwóch stron parami kolumn toskańskich, przykryta sklepieniem zwierciadlanym.

Oranżeria, ob. kościół par. pw. Michała Archanioła, murowana na planie prostokąta, kryta blachą. Prezentuje w elewacjach okna arkadowe w prostokątnych płycinach. Wnętrze przebudowane.

Park założony został w 1. poł. XIX w., przekształcony w 1887 wg koncepcji Waleriana Kronenberga, autora parków m.in. w Guzowie i Opinogórze. Od płd. na osi portyku duża polana, za którą znajduje się ciąg stawów zasilanych rzeką Utratą. Na nimi most o trzech murowanych arkadach. W wyniku działań Kronenberga park zyskał połączenie kompozycyjne i widokowe z okolicą, z sąsiadującymi terenami zielonymi, nadając mu charakter krajobrazowy. Na uwagę zasługuje cenny starodrzew, m.in.: wiązy szypułkowe, lipy drobnolistne, jesion wyniosły, platan klonolistny. Cenna jest również aleja lipowa prowadząca w kierunku płd. do lasu.

O wyjątkowości zespołu świadczy nietypowe założenie przestrzenne. Oficyny nie zostały wzniesione przy dziedzińcu i podjeździe, tylko po przeciwnej stronie pałacu. Sam dziedziniec został zastąpiony przez polanę z drzewami i nie łączy się z aleją dojazdową. Pałac został wzniesiony w powiązaniu z naturalnym otoczeniem. Osiągnięto w ten sposób willowy charakter założenia.

Park jest ogólnodostępny. Budynki o ograniczonej dostępności

Oprac. Bartłomiej Modrzewski, OT NID w Warszawie, 25-10-2017