Pierwotnie wzniesiony w stylu gotyckim, w XIX w. przebudowa klasycystyczna według projektu Henryka Marconiego. Dzisiejsza forma kościoła to efekt przebudowy przeprowadzonej w latach 1907-1911 według projektu Józefa Piusa Dziekońskiego.

Historia

Parafia powstała już w XIII/XIV wieku. Budowa kolejnego drewnianego kościoła nastąpiła w 1422 r. Świątynia drewniana została w XVI wieku rozebrana i ponownie wzniesiona przez potomków Janusza z Gościańczyc (noszących już przydomek Mińscy), z cegły palonej. W 1530 roku część dóbr mińskich przeszła w posiadanie kasztelana sochaczewskiego, a później i sandomierskiego - Mikołaja Wolskiego. Mikołaj Wolski posiadł w kościele kaplicę św. Trójcy. Pod koniec XVI wieku w jednym z pożarów miasta, fara mińska uległa spaleniu. Została odbudowana w pierwszym dziesięcioleciu XVII wieku, a ostatnie prace restauracyjne przeprowadzono w 1629 roku. Kościół odbudowywał własnymi nakładami Stanisław Miński, a po jego śmierci w 1607 roku - rodzina. Do odbudowy i uświetnienia wnętrza świątyni przyczyniała się także okoliczna szlachta i mieszczaństwo. W 1617 roku Stanisław Warszycki zapisał na rzecz kościoła znaczną sumę pieniędzy, dzięki której zakończono jego odbudowę. Fundowano nowe ołtarze w farze i kaplicach, z których było w pierwszej połowie XVII wieku aż 12 konsekrowanych. Kościół posiadł też dwoje organów i stałego organistę. Należy podkreślić, że w tym czasie kościół miński był jedną z najznakomitszych świątyń Mazowsza i posiadał w swym wnętrzu wiele dzieł sztuki. Były nimi m.in.: obraz Madonny w kaplicy rodowej Mińskich - przywieziony z Włoch przez Stanisława Mińskiego oraz dwa piękne obrazy w kaplicy Arynków. Odnotowano je w protokóle wizytacji parafii przez biskupa Wawrzyńca Goślickiego w 1603 roku. Obrazy te nie dotrwały do naszych czasów, zaginęły w czasie potopu szwedzkiego. Odbudowę spalonego kościoła zakończył kanonik warszawski, długoletni proboszcz mińskiej fary - ks. Prokop Kostecki. Konsekrację świątyni w 1629 roku dokonał sufragan i opat płocki ks. Stanisław Starczewski, który poświęcił również wielki ołtarz św. Anny i św. Mikołaja. Ówczesna świątynia przedstawiała sobą styl gotycki /świadczy o tym zachowana absyda/, posiadała jedną nawę i krótkie prostokątne prezbiterium - równej z nawą szerokości oraz ustawioną za prezbiterium zakrystią. Od 1795 roku mińska parafia należała do diecezji lubelskiej oraz dekanatu liwskiego i garwolińskiego. W 1818 roku na podstawie bulli Papieża Piusa VII"Ex imposita nobis" zostaje przydzielona do arcybiskupstwa warszawskiego. W latach 40-tych XIX wieku staraniem i środkami hr. Stanisława Jezierskiego, który od 1807 roku był właścicielem miasta, przebudowano fasadę kościoła ze stylu gotyckiego na styl klasycystyczny. Zlikwidowano wówczas przypory (skarpy) w nawie głównej, zastępując je dla zrównoważenia sklepienia śrubami rzymskimi. Rozebrano wówczas także zaniedbane dwie z trzech kaplic rodowych i skasowano całkowicie cmentarz przykościelny. Dzisiejszą formę uzyskał kościół w latach 1908-1911, kiedy to według projektu Józefa Dziekońskiego zostały dobudowane boczne nawy, wieże, nowa zakrystia i kaplica oraz został ostatecznie ukształtowany transept. Oczyszczono i zasypano piachem kryptę pod kaplicą św. Antoniego (prawdopodobnie miejsce ostatecznego pochówku jednego z okolicznych rodów szlacheckich - okno do niej zostało zamurowane w 1995 roku). Prace te przeprowadził ks. kanonik Kazimierz Sobolewski, długoletni proboszcz mińskiej parafii. Po rozbudowie fara uzyskała styl barokowy. Konsekracji przebudowanej świątyni dokonał w 1914 roku ks. arcybiskup Aleksander Kakowski. Pod koniec lat 70-tych wykonano w kościele centralne ogrzewanie, a w 1979 roku całe wnętrze świątyni wraz z ołtarzami zostało odnowione w kolorach bieli, ugru i złota przez artystę malarza z Krakowa, Jana Mitkę. Na zewnątrz wykonano nową elewację w tynku wapiennym. W latach osiemdziesiątych położono nową posadzkę z szarego marmuru. Prace te podjął i ukończył ks. prałat Henryk Klizner.

Opis

Kościół murowany z cegły, tynkowany. Trzynawowy, na planie krzyża łacińskiego, o układzie bazylikowym z transeptem. Świątynia składa się z nawy głównej oraz dwóch naw bocznych, kruchty wejściowej, nad którą znajduje się chór, prezbiterium po którego bokach znajduje się zakrystia i kaplica. Za prezbiterium zamkniętym prosto równa z nim szerokością dawna zakrystia w XVI wieku oszkarpowana uskokowo, ze skarbczykiem na piętrze, sklepiona kolebkowo z lunetami. Czteroprzęsłowa nawa oraz jednoprzęsłowe prezbiterium sklepione kolebkowo - krzyżowo na parach gurt. Łuk tęczowy zamknięty półkoliście. Transept otwarty na nawy wysokimi, półkoliście zamkniętymi arkadami. Wewnątrz ściany nawy głównej rozdzielone prostokątnymi filarami opiętymi parami pilastrów toskańskich. Nawę i prezbiterium obiega wokół belkowanie o gzymsie profilowym, zwielokrotnionym w narożach przy tęczy. Zewnątrz pn. ramie transeptu o zaokrąglonych narożach ujętych pilastrami toskańskimi, zwieńczone spływami i trójkątnych przyczółkiem. Na frontonie kościoła znajduje się wieża-dzwonnica oraz para pinakli. Świątynię przy bokach zdobią niewielkie przypory oraz blendy. Na wieży kościoła umieszczono emblemat mariawicki, natomiast w absydę wmurowano wizerunek Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Dachy dwuspadowe i pulpitowe, nad zakrystią trzypołaciowy, kryte blachą miedzianą.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Katarzyna Kosior, OT NID w Warszawie, 25.11.2014 r.