Świątynia wyróżnia się bogatym wyposażeniem (m. in. późnorenesansowy ołtarz gł. z ok. 1620 r. z obrazem Wniebowzięcia NMP malowanym przez Seweryna Mielżyńskiego). W pobliżu kościoła znajduje się neogotycka dzwonnica z poł. XIX w., wzniesiona również wg projektu Seweryna Mielżyńskiego.

Historia

Miłosław był niegdyś miastem prywatnym. Miejscowość wzmiankowano po raz pierwszy w 1314 r. Prawa miejskie nadano przed 1379 r., powtórna lokacja w 1539 r. Parafia św. Jakuba erygowana być może już w XII w., wtedy też mógł powstać z fundacji Doliwów kościół drewniany. Najstarsza wzmianka o parafii pochodzi z 1393 r. W 1572 r. kościół został zniszczony podczas wielkiego pożaru miasta, wkrótce jednak ówcześni właściciele, Górkowie odbudowali świątynię i przekazali ją protestantom. W 1599 r. budynek ponownie został zniszczony w wyniku pożaru. Zachowany do dziś kościół zbudowany został jako protestancki w roku 1620 z fundacji ówczesnego dziedzica Mikołaja Łukasza Górskiego w miejscu wcześniejszej świątyni. W roku 1629 świątynię zwrócono katolikom.

W 1817 r. budynek został zamknięty przez władze pruskie z powodu złego stanu technicznego. W latach 1843-45 kościół został wyremontowany i przebudowany w stylu gotyku romantycznego staraniem i częściowo wg projektu ówczesnego właściciela Miłosławia, Seweryna Mielżyńskiego (m. in. wzmocnienie ścian, nadbudowa wieżyczki ponad szczytem zach., dobudowa kruchty zach., zastąpienie sklepienia stropem). W pobliżu budynku w 1850 r. w miejscu dawnej drewnianej dzwonnicy wzniesiona została nowa, neogotycka, murowana z cegły wieża. W latach 1912-13 świątynię rozbudowano wg projektu arch. Rogera Sławskiego (dobudowa naw bocznych i kaplicy pd.).

W czasie II wojny światowej kościół został zamknięty, jego otwarcie nastąpiło dopiero w marcu 1945 r. W 1950 r. odmalowano wnętrze świątyni. W 2001 r. założono iluminację zewnętrzną.

Opis

Kościół pw. Jakuba Starszego Apostoła usytuowany jest w centrum miasta, po pd. stronie rynku, u zbiegu ulic Zamkowej i Kościelnej. Otacza go d. cmentarz przykościelny, ogrodzony częściowo murem ceglanym z arkadowymi prześwitami, częściowo - parkan z kutej kraty między ceglanymi słupkami (z okresu dziewiętnastowiecznej restauracji). Przed kościołem znajduje się neogotycka kapliczka z figurą św. Wawrzyńca. W pobliżu, po stronie pn. wznosi się zwieńczona krenelażem dzwonnica.

Pierwotny późnogotycki kościół pw. św. Jakuba Starszego Apostoła był budynkiem salowym, złożonym z prostokątnej, trójprzęsłowej nawy i przylegającym do niej od wsch. niewyodrębnionego, jednoprzęsłowego, trójbocznie zamkniętego prezbiterium. W wyniku późniejszej przebudowy i rozbudowy obecnie jest to budowla bazylikowa, trójnawowa. Do prezbiterium od pd. przylega kwadratowa kaplica Kościelskich, od pn. − prostokątna zakrystia. Od zach. do nawy gł. przylega prostokątna kruchta. Bryła pierwotnego kościoła oraz naroża zakrystii opięte są uskokowymi skarpami. Prezbiterium i nawę gł. nakrywa wspólny dach dwuspadowy, nad zamknięciem prezbiterium - dach wielopołaciowy. Kaplica i zakrystia przy prezbiterium nakryte są dachami dwuspadowymi, nad kruchtą zach. - dach płaski ukryty za krenelażem. Nad całością dominuje strzelista wieżyczka, nadbudowana ponad szczytem zach.

Kościół jest budynkiem murowanym z cegły, nawa i prezbiterium - w wątku gotyckim, pozostałe partie budowli - w wątku główkowym. Dachy kryje dachówka ceramiczna. Wnętrze nawy gł. i prezbiterium nakrywa drewniany strop kasetonowy, ponad parą wschodnich przęseł naw bocznych, w kaplicy i w kruchcie zach. - murowane sklepienia krzyżowo-żebrowe, zachodnie przęsła naw bocznych - murowane sklepienia kolebkowe, w zakrystii - strop drewniany.

Elewacje licowane cegłą, zwieńczone profilowanymi gzymsami. Wejścia i okna zamknięte są ostrołukowo. Okna nawy gł. i prezbiterium szersze, obustronnie rozglifione, okna naw bocznych - węższe, w każdym przęśle po cztery okna ujęte wspólną wnęką zamkniętą łukiem „w ośli grzbiet”. Trzy wejścia zach. i jedno pd. ujęte bogato profilowanymi portalami. Elewacja zach. zwieńczona wklęsło-wypukłym szczytem, rozczłonkowanym zamkniętymi ostrołukowo blendami. W górnej partii szczytu umieszczono zegar. Szczyt zakończony jest przeźroczową wieżyczką (przeźrocza zamknięte łukami „w ośli grzbiet”) zwieńczoną ozdobnym żelaznym krzyżem.

We wnętrzu podział na przęsła podkreślony jest przyściennymi filarami. Nawy boczne otwierają się arkadami do nawy gł. Nakrywający wnętrze kościoła strop kasetonowy ozdobiony jest polichromią o motywach roślinnych. W oknach prezbiterium zachowały się cztery witraże przedstawiające św. Jakuba, św. Stanisława, św. Zofię i św. Władysława (proj. Henryk Jackowski). Kaplicę Kościelskich zdobi polichromia wykonana przez Henryka Jackowskiego i Henryka Gosienieckiego.

Cenne wyposażenie kościoła obejmuje m. in. 3 ołtarze: późnorenesansowy ołtarz gł. z ok. 1620 r., z fragmentami z ok. 1700 r., również późnorenesansowy ołtarz boczny z ok. poł. XVII w., z rokokowym zwieńczeniem z k. XVIII w. oraz barokowy ołtarz boczny z 1 poł. XVIII w. z rokokowym krucyfiksem. W ołtarzu gł. i pierwszym z wymienionych ołtarzy bocznych zachowały się obrazy o tematyce religijnej malowane przez Seweryna Mielżyńskiego, wśród nich - umieszczony w polu środkowym ołtarza głównego obraz Wniebowzięcia Matki Boskiej z 1844 r. Ponadto zachowały się rokokowe ławki, rokokowe konfesjonały z obrazami świętych w zwieńczeniach oraz klasycystyczna chrzcielnica w kształcie anioła podtrzymującego wazę.

Kościół dostępny do zwiedzania z zewnątrz i wewnątrz. Bliższe informacje na temat parafii oraz godziny Mszy Św. są podane na stronie internetowej www.parafiamiloslaw.pl

oprac. Krzysztof Jodłowski, OT NID w Poznaniu, 11-08-2015 r.