Letnia siedziba ordynatów Zamoyskich wzniesiona wg proj. inż. wojskowego Jana Bema, częściowo przekształcona w 1. poł. XIX w. wg proj. Henryka Ittara i Henryka Marconiego.

Historia

Zespół pałacowy został wzniesiony w latach 1744-1746 przez Tomasza Antoniego Zamoyskiego i jego żonę Anielę Teresę z Michowskich. Powstał na zmienionych z franciszkanami zamojskimi gruntach wsi Bodaczów jako nowa (oprócz Zwierzyńca) letnia rezydencja z myślą o chorym na płuca synu Klemensie (stąd nazwa). Autorem projektu był inżynier wojskowy twierdzy zamojskiej Jan Andrzej Bem i być może sam T. A. Zamoyski, prace budowlane prowadził Jan Columbani. Nieukończony w pełni pałac był w XIX w. kilkakrotnie modernizowany i rozbudowywany, m. in. za czasów Stanisława Kostki Zamoyskiego i Zofii z Czartoryskich w latach 1810-1813 - pod kierunkiem Henryka Ittara (budowa oranżerii, przedłużenie pawilonów frontowych) oraz w latach 1827-1841 - wg proj. Henryka Marconiego (dodanie portyku , balkonów, przebudowa wnętrza). Kolejne modernizacje nastąpiły ok. 1870 r. i na przełomie XIX i XX wieku. Po 1808 r. rozpoczęto (trwające do pocz. XX w.) przekształcanie ogrodu francuskiego na park angielski otoczony murem z bramami. Po powstaniu listopadowym (i utracie pałacu w Zamościu) Klemensów stał się główną (obok pałacu Błękitnego w Warszawie) siedzibą ordynacji. Zgromadzono tu część zbiorów artystycznych i bibliotekę. Podczas II wojny światowej pałac został najpierw ograbiony przez armię radziecką, a następnie w 1941 r. zajęty przez Niemców na szpital i ośrodek wypoczynkowy. Po wojnie majątek upaństwowiono - w pałacu umieszczono dom dziecka prowadzony do 1963 r. przez ss. Franciszkanki, a następnie dom pomocy społecznej. Od 1993 r. pałac pozostawał nieużytkowany, obecnie powrócił do rodziny Zamoyskich.

Opis

Założenie rezydencjonalne położone na prawym brzegu Wieprza, na południe od wsi Michalów. Pałac późnobarokowy, elewacją frontową zwrócony na południe. Wzniesiony na wieloczłonowym, symetrycznym planie składającym się z korpusu z obustronnymi ryzalitami skrajnymi oraz przylegających od frontu kwadratowych ( powiększonych w XIX w.) pawilonów połączonych przewiązkami z korpusem oraz pary wąskich skrzydeł od ogrodu. Korpus główny założony na planie prostokąta z ryzalitami skrajnymi oraz pseudoryzalitami środkowymi. Układ wnętrza korpusu dwutraktowy, amfiladowy, z hallem, po którego prawej stronie reprezentacyjna klatka schodowa, i salonem na osi; skrzydła frontowe - dwutraktowe, ogrodowe - jednotraktowe. Pałac dwukondygnacjowy, częściowo podpiwniczony, murowany z cegły i otynkowany. Poszczególne człony pałacu nakryte odrębnymi dachami mansardowymi i dwuspadowymi (trójpołaciowymi) pobitymi gontem. Fasada korpusu głównego dziewięcioosiowa: pośrodku trójosiowy ryzalit pozorny zwieńczony trójkątnym szczytem, po bokach ryzality jednoosiowe. Wejście główne poprzedzone dwukolumnowym rustykowanym portykiem kolumnowym dźwigającym balkon. Wszystkie elewacje o analogicznych podziałach ramowo-lizenowych, zwieńczone uproszczonym belkowaniem z gzymsem kostkowym pod okapem, kondygnacje rozdzielone gzymsem kordonowym. W szczytach elewacji frontowej i ogrodowej herby Zamoyskich „Jelita”. Otwory okienne prostokątne ujęte profilowanymi opaskami z nieznacznymi uszakami. Wewnątrz zachowane późnobarokowe i klasycystyczne kominki i piece oraz część stolarki (drzwi, szafy, posadzki, wystrój klatek schodowych) i pozostałości sztukaterii. Do zachodniego skrzydła pałacu przylega oranżeria (ob. kaplica) wzniesiona na pocz. XIX w. Na terenie zespołu zachowało się szereg mieszkalnych i gospodarczych budynków, m. in.: dom emerytów, tzw. biała oficyna wzniesiona ok. 1872 r., przeznaczona dla zasłużonych pracowników ordynacji, piętrowa o ramowo-lizenowych podziałach elewacji; domek odźwiernego (tzw. gotycki), zbudowany w 1837 r., o elewacjach ozdobionych ostrołukowymi oknami i blendami. Park krajobrazowy w styku angielskim, z ogromnym gazonem i podjazdem od frontu. Przekształcony z wcześniejszego geometrycznego ogrodu barokowego w kierunku sentymentalno-romantycznym i naturalistycznym. Kilkakrotnie powiększany i rozbudowywany z włączeniem skupisk leśnych, łąk i pól. O niezwykle urozmaiconym drzewostanie należał do największych (ok. 130 ha) i najpiękniejszych w Polsce.

Obiekt dostępny dla zwiedzających z zewnątrz.

Oprac. Bożena Stanek-Lebioda, OT NID w Lublinie, 17-04-2015 r.