Zarazem jeden z młodszych i nielicznie zachowanych w regionie kościołów drewnianych z wolno stojącą wieżą dzwonną. Ponadto obiekt istotny ze względu na wartości historyczne, powstały jako jedna z wielu ówcześnie wzniesionych w regionie świątyń katolickich wskutek wzrostu tendencji kontrreformacyjnych.

Historia

Budowa kościoła będącego filią parafii katolickiej w Żyglinku, przypadająca na 3. ćwierć XVII w., stanowiła wyraz wzrostu znaczeniu tendencji kontrreformacyjnych i pozycji ludności katolickiej w zdominowanym przez protestantów Miasteczku Śląskim. Zachowany do czasów współczesnych obiekt wzniesiono w latach 1665-1667, o czym świadczy zachowany na belce tęczowej napis fundacyjny z datą „23.10.1666 r.” oraz znajdujące się na ścianie północnej i południowej nawy inskrypcje z datami „1665”, „1666” i „1667”, potwierdzone wynikami badań dendrochronologicznych. Kościół konsekrowano w 1670 r. Przypuszczalnie w 1846 r. w związku z budową prospektu organowego połączono dwie XVII-wieczne empory w zachowany obecnie chór muzyczny. W latach 1927-1928 w kościele przeprowadzono remont, w ramach którego wymieniono m.in. wieżę na sygnaturkę oraz konstrukcję sobót przy nawie od północy. Soboty od południa i wokół prezbiterium wymieniano w okresie późniejszym, być może w latach 50. XX w. Wolno stojąca dzwonnica, usytuowana od strony rynku, to jest od wschodu, dotychczas uważana była za współczesną kościołowi, o czym świadczyć miała data „1669” na chorągiewce wietrznej umieszczonej w zwieńczeniu hełmu wieży. Zgodnie z wynikami badań dendrochronologicznych dzwonnicę wzniesiono jednak nie wcześniej niż po 1717 r., przypuszczalnie w związku z fundacją dzwonu w 1712 r. W trakcie remontu kościoła w latach 1927-1928 odtworzono izbicę oraz hełm, co potwierdza data „1928” na tej samej chorągiewce wietrznej.

Opis

Kościół jest obiektem orientowanym, usytuowanym w centrum Miasteczka Śląskiego, po zachodniej stronie Rynku, w sąsiedztwie usytuowanej od wschodu XVII-wiecznej wolno stojącej dzwonnicy oraz wzniesionego na początku XX w. neogotyckiego kościoła parafialnego od zachodu. Jest to obiekt drewniany, wzniesiony w konstrukcji zrębowej na podmurówce. Rzut kościoła złożony jest z nawy na planie kwadratu, węższego prezbiterium od wschodu zamkniętego trójbocznie z prostokątną zakrystią oraz trójbocznym aneksem od północy oraz kwadratową kruchtą od zachodu. Zwarta bryła charakteryzuje się czytelnym podziałem na część nawową i prezbiterialną, krytych osobnymi dachami dwuspadowymi o zróżnicowanej wysokości kalenicy, z sześcioboczną wieżyczką na sygnaturkę z podwójną latarnią, zwieńczoną hełmem. Kościół obiegają dookoła soboty kryte daszkami pulpitowymi wspartymi na słupach z mieczami. Poszczególne dachy, zakrystię oraz górne partie ścian pokryto gontem, kruchtę zachodnią i sygnaturkę oszalowano, natomiast ściany prezbiterium i nawy poniżej sobót mają odsłonięty zrąb. Ponad sobotami osadzono pojedyncze otwory okienne zamknięte łukiem półkolistym. Wnętrze prezbiterium i nawy wydzielone jest prostokątną tęczą z dwiema profilowanymi belkami wspartymi na kroksztynach, z wyrytą rozetą i datą budowy kościoła „1666”. Prezbiterium przekryte jest pozornym sklepieniem kolebkowym z zaskrzynieniami i polichromią patronową przypuszczalnie z XVIII w., a nawa stropem z krzyżującymi się podciągami. W północnej ścianie prezbiterium osadzono prowadzące do zakrystii drewniane odrzwia zamknięte łukiem w formie oślego grzbietu, z drzwiami klepkowymi. W zachodniej części nawy znajduje się drewniany chór muzyczny, przedłużony na ścianę północną wsparty na jedenastu drewnianych kolumnach z prostokątnym występem na osi i deskowym parapetem z ozdobnymi balaskami. Przejście z kruchty pod wieżą do nawy ujęte jest drewnianym, XVII-wiecznym portalem zamkniętym łukiem półkolistym. Spośród zachowanego wyposażenia kościoła należy wymienić m.in. współczesny ołtarz główny z malowaną, renesansową predellą z około 1600 r., rzeźbami św. Piotra i Pawła oraz obrazem Wniebowzięcia NMP z 1. połowy XVII w., późnobarokowy ołtarz boczny z początku XVIII w. oraz barokowy obraz św. Jerzego z XVII w. Na wschód od kościoła znajduje się drewniana, wolno stojąca dzwonnica wzniesiona w konstrukcji słupowej w formie dwukondygnacyjnego, oszalowanego prostopadłościanu krytego niskim dachem namiotowym, zwieńczonym baniastym hełmem z latarnią. W przyziemiu wieży od wschodu mieści się przejście na teren dawnego cmentarza przykościelnego.

Dostęp do zabytku ograniczony. Kościół udostępniany jest zwiedzającym okazjonalnie.

Oprac. Agnieszka Olczyk, OT NID w Katowicach, 21.10.2014 r.

Bibliografia

• Karta ewidencyjna zabytku architektury. Kościół filialny pod wezwaniem Świętego Jerzego i Wniebowzięcia NMP (w Miasteczku Śląskim), oprac. R. Rajnich-Walawender, 1997, Archiwum NID.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VI, woj. katowickie, z. 12: Powiat tarnogórski, I. Rejduch-Samkowa, J. Samek (red.), Warszawa 1968, s. 5-7.
• Konieczny A., Badania dendrochronologiczne zabytków architektury drewnianej w województwie śląskim w latach 2010-2011, (w:) Wiadomości konserwatorskie województwa śląskiego 4: Blaski średniowiecza, G. Bożek (red.), Katowice 2012, s. 206-212.
• Lutsch H., Verziechnis der Kunstdenkmaeler der Provinz Schlesien, T. IV: Die Kunstdenkmaeler des Reg.-Bezirks Oppeln, Breslau 1894, s. 419.
• Matuszczak J., Kościoły drewniane na Śląsku, Wrocław 1975.
• Zabytki Sztuki w Polsce. Śląsk, S. Brzezicki, C. Nielsen (red.), Warszawa 2006, s. 554-555.