Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół parafialny pw. św.św. Piotra i Pawła - Zabytek.pl

kościół parafialny pw. św.św. Piotra i Pawła


kościół XIV w. Mątowy Wielkie

Adres
Mątowy Wielkie

Lokalizacja
woj. pomorskie, pow. malborski, gm. Miłoradz

Kościół wyrasta z lokalnej tradycji budowlanej, w której stylistyczna konwencja doby gotyku przefiltrowana została przez kunszt miejscowych budowniczych.

Kościół zachował w swej ceglanej strukturze - jak swoistą inkluzję - elementy pierwotnej konstrukcji szkieletowej (ściana wschodnia wraz ze szczytem i dwa wschodnie przęsła ściany południowej). Forma nadana kościołowi w średniowieczu nie uległa zmianie i stanowi obecnie najbardziej wzorcowy przykład żuławskiego budownictwa sakralnego z zachowanymi wszystkimi elementami bryły. Najbardziej znaną mieszkanką wsi pozostaje do dziś błogosławiona Dorota z Mątów (1347-1394), rekluza i stygmatyczka, patronka Pomorza i diecezji elbląskiej, ochrzczona w miejscowym kościele 6 lutego 1347 r.

Historia

Pierwsza pisana wzmianka o Mątowach pochodzi z roku 1321 (Montow), dokument lokacyjny dla wsi został wydany w latach 40. XIV w. przez wielkiego mistrza Ludolfa Königa. Wobec zaginięcia tego aktu, w 1383 r. dokument został wznowiony i w nim po raz pierwszy pojawiła się informacja o mątowskim kościele. Pierwszy kościół w Mątowach został zbudowany w 1 poł. XIV wieku jako orientowana, niewielka budowla szkieletowa. W niedługim czasie pierwotną strukturę częściowo obudowano od zewnątrz murem ceglanym, a w części rozebrano i całkowicie zastąpiono murem. Dolne partie drewnianej wieży zastąpiono dwiema kondygnacjami murowanymi. W kolejnym etapie wzniesiono nawę boczną, arkady międzynawowe i zakrystię. Cały proces budowy świątyni niewiele wykroczył poza ramy XIV w. W czasie wojen 1626-29 r. i w 1740 kościół został uszkodzony i był naprawiany. Wyposażenie uzyskane w 1 poł. XVIII w. przetrwało do dziś. W okresie II wojny światowej obiekt nie odniósł większych strat. W latach 2012-13 kościół był gruntownie remontowany korzystając z dofinansowania w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (elewacje, dachy, stropy).

Opis

Kościół orientowany, usytuowany w południowej części wsi, w bliskim sąsiedztwie wału wiślanego. Obiekt otoczony czynnym cmentarzem ze starodrzewem, po północnej stronie zabudowania plebańskie. Kościół gotycki wzniesiony na planie prostokąta, dwunawowy bez wyodrębnionego prezbiterium, od zachodu masywna wieża na planie kwadratu, całość dopełnia kwadratowa kruchta od południa i niewielka prostokątna zakrystia od północy. W bryle opiętej uskokowymi przyporami dominuje masywna, trójkondygnacyjna wieża z ośmioboczną, drewnianą najwyższą kondygnacją i wysokim ostrosłupowym hełmem. Korpus kościoła nakryty wysokim dachem dwuspadowym o niejednakowym kącie nachylenia połaci; dachy kruchty i zakrystii dwuspadowe. Od wschodu nawa główna i zakrystia zakończone ścianami szczytowymi, nawa boczna ujęta dodatkowym półszczytem; szczytowe zwieńczenie posiada również kruchta południowa. Korpus z obydwoma aneksami ceglany z zachowaną częściowo drewnianą konstrukcją szkieletową (ściana wschodnia i wschodni fragment ściany południowej), strop drewniany (w nawie głównej drewniana kolebka), w zakrystii sklepienie kolebkowe, więźba dachowa drewniana (w części zachodniej storczykowa); dachy korpusu kryte dachówką mnich-mniszka. Wieża w dwu dolnych kondygnacjach murowana z cegły, izbica konstrukcji drewnianej, szalowana deskami; ośmioboczny hełm kryty gontem. Ceglane elewacje korpusu dekorowane dość skromnie (niski cokół zwieńczony gzymsem i płaski, tynkowany fryz podokapowy), rozczłonkowane ostrołukowymi otworami okiennymi i uskokowymi przyporami. W elewacji wschodniej cztery ostrołukowe blendy, górne partie środkowych blend wypełniają okna; szczyt schodkowy, sześcioosiowy, bez podziałów poprzecznych, podziały pionowe wyznaczają lizeny, zwieńczone ośmiobocznymi sterczynami. Elewacje wieży dekorowane z trzech stron ostrołukowymi blendami, w ścianie południowej dodatkowo sześcioarkadowa blenda. Główne wejście od zachodu ujęte ostrołukowym, dwuuskokowym portalem, wejście północne - prostokątne, wejście południowe (kruchta) zamknięte łukiem obniżonym. W dwunawowym wnętrzu - rozdzielonym trzema łukami arkad wspartych na dwóch ośmiobocznych filarach - dominuje nawa południowa dwukrotnie szersza i nieco wyższa od północnej; obie nakryte drewnianymi, polichromowanymi stropami, w zakrystii - sklepienie kolebkowe, w kruchcie pod wieżą - strop płaski. Wewnętrzna ściana wschodnia i część ściany południowej zachowały widoczną konstrukcję ryglową z wypełnieniem ceglanym. Wystrój i wyposażenie zasadniczo z 1 połowy XVIII w.: polichromowany strop i polichromia sklepienia zakrystii, ołtarz główny, dwa ołtarze boczne, ambona, baptysterium, konfesjonały, zespół ławek. Z pierwotnego wyposażenia zachowały się trzy gotyckie, drewniane, polichromowane rzeźby: Madonna z Dzieciątkiem, Pieta, Chrystus Frasobliwy, oraz kamienna chrzcielnica i dębowe sakramentarium.

Dostęp do zabytku ograniczony. Możliwość zwiedzania wnętrza po wcześniejszym uzgodnieniu.

Oprac. Krystyna Babnis, OT NID w Gdańsku, 28.08.2015 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: gotycki

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_22_BK.50490, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_22_BK.281555