Historia

Lokacja Malborka na prawie chełmińskim miała miejsce w 1286 r., pierwszy kościół pw. św. Jana Chrzciciela wzniesiono w końcu XIII stulecia (wzmiankowany w 1319 r.). Budowla została zniszczona w czasie oblężenia w 1457-1460 r. (ostrzał artyleryjski od strony zamku), w związku z czym, w 1468 r. na jej fundamentach i z wykorzystaniem fragmentów murów rozpoczęto budowę nowego kościoła, który ukończono ok. 1500 r. (patronem kościoła ustanowiono wówczas św. Jana Ewangelistę). W 1534 r. zawaleniu uległy sklepienia, nowe założono w kolejnych latach. W 1637 miała miejsce katastrofa budowlana w zachodniej części kościoła, jej następstwem było w 1668 r. skrócenie budowli o jedno zachodnie przęsło. W 1851 w narożniku pn.-wsch. w miejscu rozebranego przęsła, wzniesiono zakrystię. W 1945 zniszczone zostały dachy i górna (drewniana) kondygnacja wieży oraz części sklepień. Po wojnie odbudowano dachy korpusu, sklepienia nawy północnej a w 1979 wzniesiono górną kondygnację wieży; powrócono również do pierwotnego wezwania kościoła. Ostatni remont dachów i elewacji oraz wzmocnienie konstrukcji obiektu miał miejsce w pierwszej dekadzie obecnego stulecia.

Opis

Kościół orientowany, wolnostojący usytuowany w północno-zachodniej części historycznego miasta, w bliskim sąsiedztwie murów oddzielających miasto od warowni krzyżackiej; od pn. otoczony terenem dawnego cmentarza przykościelnego ze starodrzewem (kasztanowce i lipy), od pn.-wsch. postument z Matką Boską - pozostałość monumentu z 1922 r. Budowla gotycka, wzniesiona na planie nieregularnego prostokąta, trójnawowa, pięcioprzęsłowa (pierwotnie sześcioprzęsłowa) z rzędem płytkich kaplic międzyprzyporowych przy elewacjach pd. i pn.; w pn.-wsch. narożniku (w miejscu rozebranego przęsła) prostokątna zakrystia, od pd. przy trzecim przęśle od wsch. kwadratowa wieża. Kościół halowy o masywnej bryle opiętej przyporami od zach.; nakryty trzema równoległymi dachami trójspadowymi ze szczytami od wschodu; wieża trzykondygnacyjna zwieńczona dachem ośmiopołaciowym przechodzącym w stożkowy. Budowla ceglana posadowiona na kamiennych fundamentach, wątek murów nieregularny (kowadełkowy i krzyżykowy) z użyciem ciemnej zendrówki i cegły glazurowanej na zaprawie wapienno-piaskowej. Najwyższa kondygnacja wieży wykonana w konstrukcji stalowej zewnętrznie odeskowana. Sklepienia ceramiczne, kryształowe (wsch. cz. nawy pd.), sieciowe (cała nawa główna) i sieciowo-gwiaździste (nawa pn. i część nawy pd.), w płytkich kaplicach najczęściej krzyżowe. Więźba dachowa drewniana, wieszarowa, pokrycie ceramiczne (dachówka holenderka), na wieży blacha miedziana. Elewacja wsch. dwuosiowa, rozczłonkowana czterema bliźnimi blendami zamkniętymi oślim grzbietem; zwieńczona fryzem obwiedzionym półwałkową kształtką (w polu fryzu dwa rzędy skośnych motywów krzyżykowych); na narożach ujęta ośmiobocznymi wieżyczkami (pd. nadwieszona) ze stożkowym daszkiem i blendami o motywie oślego grzbietu; prostokątny portal (zsunięty z osi) z tynkowanym, profilowanym ościeżem, w supraporcie archiwolty łuku odcinkowego, prostokątnego, koszowego i oślego grzbietu. Szczyty pięcioosiowe o prostych krawędziach i polach dekorowanych ostrołukowymi i prostokątnymi blendami; między szczytami ośmioboczna wieżyczka o formach analogicznych jak wieżyczki skrajne. Elewacja pd. pięcioosiowa z wieżą na osi środkowej, elewacja pn. czteroosiowa z zakrystią od wschodu, elewacja zachodnia trzyosiowa (ślepa w osi środkowej), z parterowymi przybudówkami. Ceglane elewacje wieży dwupoziomowe, w dolnej (wyższej) od wschodu i zachodu wysokie ostrołukowe portale, w górnej, z trzech stron po cztery profilowane blendy zamknięte łukiem odcinkowym; najwyższa kondygnacja szalowana deskami w układzie pionowym. Wnętrze halowe, sklepienia wsparte na czterech parach ośmiobocznych filarów i ośmiu półfilarach przyściennych; wsporniki sklepienne (w 2 wsch. przęsłach nawy pd.) w kształcie głów o zindywidualizowanych rysach. Wyposażenie z różnych epok: gotycka chrzcielnica, kropielnica oraz kamienna figura św. Elżbiety Turyńskiej, dwie płaskorzeźbione kwatery ołtarzowe i krucyfiks w kruchcie; renesansowe i manierystyczne epitafia (Petera Schulknera, Paula Horna i Piotra Konopackiego) oraz ołtarz MB. z Dzieciątkiem; rokokowy ołtarz Św. Stanisława Kostki; empirowa empora organowa; spora część wyposażenia neogotyckiego (ołtarz główny, kilka ołtarzy bocznych, ambona, witraże).

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Strona parafii: http://www.jan.rel.pl/?msze-swiete,4

Oprac. Krystyna Babnis, OT NID w Gdańsku, 06-11-2015 r.