Jerzego, zarówno w materialnym, jak i duchowym wymiarze, łączy w sobie spuściznę katolickich i protestanckich mieszkańców Malborka.

Historia

Początki kościoła św. Jerzego związane są ze szpitalem św. Jerzego założonym na południowym przedmieściu Malborka między traktem do Sztumu a drogą do wsi Moczary. Niewielka przyszpitalna kaplica kilkakrotnie niszczona i odbudowywana, po przywileju króla Zygmunta Augusta w 1569 r. uzyskała status kościoła luterańskiego. Po zniszczeniach w okresie wojen szwedzkich, w 1670 wzniesiono nową ryglową budowlę, która wkrótce okazała się zbyt mała dla licznej gminy ewangelickiej. W 1707 r. przystąpiono do budowy wschodniej części obecnego kościoła (mistrzowie murarscy Ephreim Berliński i Jacob Gorau oraz cieśla Michael Rosenmüller), jednak z powodu panującej epidemii prace przerwano na kilka lat. W 1712 r. przystąpiono ponownie do prac budowlanych; do grona budowniczych (po śmierci Rosenmüllera) dołączył Johann M. Ranisch. Poświęcenie kościoła nastąpiło 25 marca 1714 r.; w 1721 od wschodu w murze kościelnym wzniesiono nową bramę (Neue Tor); w 1875 r. do bryły kościoła dobudowano cztery piętrowe klatki schodowe i parterowe aneksy wzdłuż pd. i pn. nawy; w 1903 otynkowano elewację zachodnią; w 1926 r. od pn. dobudowano prostokątny budynek domu parafialnego z salą zebrań. Po II wojnie światowej obiekt został przejęty przez kościół katolicki; 8 IX 1945 r. ustanowiono przy nim parafię, w 1958 r. zmieniono wezwanie.

Opis

Kościół usytuowany poza murami miasta, w obrębie historycznego Przedmieścia Św. Jerzego, na trapezowatej działce dawnego cmentarza szpitalnego między ul. Armii Krajowej (niem. Ziegelgasse) i ul. Słowackiego (niem. Fleischergasse); teren cmentarza ogrodzony murem z bramami od wsch. i zach., porośnięty starodrzewem (kasztanowce, klony, lipy); nagrobki niezachowane. Budowla orientowana, barokowa, wzniesiona na planie prostokąta, trójnawowa, dziesięcioprzęsłowa z kwadratową wieżą od zach. oraz czterema kwadratowymi klatkami schodowymi połączonymi wąskimi aneksami (po dwie przy pn. i pd. elewacji). Kościół halowy o przysadzistej bryle nakrytej dwoma równoległymi dachami trójspadowymi ze szczytami od zachodu; na osi elewacji zach. czterokondygnacyjna wieża zwieńczona ośmiobocznym kopulastym hełmem przechodzącym w iglicę; dobudówki klatek schodowych nakryte dachami dwuspadowymi (kalenica na wysokości oczepu), aneksy - dachami pulpitowymi.

Budowla o konstrukcji mieszanej posadowiona na kamienno-ceglanych fundamentach i wysokiej ceglanej podmurówce: ściany wsch. i zach. murowane z cegły i tynkowane, ściany boczne o drewnianej konstrukcji szkieletowej z wypełnieniem ceglanym (układ kratownicowy z ryglami w pięciu poziomach); wieża ceglana, klatki schodowe i aneksy szkieletowe z wypełnieniem ceglanym. We wnętrzu pozorne drewniane sklepienie o formie kolebkowej z głębokimi lunetami wsparte na dwu rzędach drewnianych ośmiobocznych słupów, drewniane empory przyścienne wsparte na słupach, drewniana więźba dachowa o konstrukcji stolcowo-płatwiowej; dachy kryte dachówką ceramiczną (holenderką), na wieży blacha miedziana. Fasada zachodnia pięcioosiowa, dwuszczytowa z wieżą po środku; szczyty zwieńczone niskimi trójkątnymi naczółkami, ich dolne krawędzie zaakcentowane konsolowym wspornikiem i niewielką sterczyną z kulą; w przyziemiu wieży portal z otworem drzwiowym o półkolistym zamknięciu, flankowany toskańskimi pilastrami wspierającymi belkowanie; ponad gzymsem owalna nisza z okulusem. Elewacja pd. dziesięcioosiowa z geometrycznym kratownicą drewnianej konstrukcji; na ścianach dobudówek (w pierwszej i siódmej osi od zachodu) krzyżowe motywy zastrzałów; okna nawy zamknięte łukiem koszowym, okna parterowego aneksu prostokątne z okiennicami. Elewacja wsch. czteroosiowa zwieńczona szerokim profilowanym gzymsem, otwory okienne zamknięte łukami koszowymi, osadzone w głębokich, lekko rozglifionych ościeżach. Wnętrze halowe z pozornym sklepieniem wspartym na dwu rzędach drewnianych słupów, w nawach bocznych i w zach. części nawy głównej drewniane empory dostępne za pomocą klatek schodowych; w narożniku pn.-wsch. wyodrębniony prostokątny aneks zakrystii. Wyposażenie głównie barokowe: ołtarz główny i ambona z 1714 r., chrzcielnica z 1685 r., grupa Ukrzyżowania z 1687 r., siedemdziesiąt pięć obrazów na emporach z lat 20. i 30. XVIII w. (tematyka biblijna, mal. Johann M. Günter); na wieży dzwony z 1712 i 1713 wykonane w gdańskim warsztacie Beniamina Wittwerka.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Krystyna Babnis, OT NID w Gdańsku, 10-11-2015 r.