Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół dworsko-parkowy - Zabytek.pl

zespół dworsko-parkowy


dwór data nieznana Ludynia

Adres
Ludynia, 35

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. włoszczowski, gm. Krasocin

Zespół dworski w Ludyni jest przykładem wiejskiej, osiemnastowiecznej siedziby średniozamożnej szlachty, powstałej w miejscu dawnej, średniowiecznej rezydencji rycerskiej o walorach obronnych.

Prezentuje typ dworu alkierzowego i jest jednym z nielicznych przykładów drewnianej rezydencji szlacheckiej pozostałych na terenie woj. świętokrzyskiego. Na uwagę zasługują również stare piwnice sąsiedniego budynku  (dworu obronnego, zboru?, lamusa)

Historia

Okoliczne posiadłości stanowiły w XV wieku własność potężnego rodu Szafrańców, z których Piotr Ludyński posiadał już murowany dwór na terenie wsi. Z kolejnych właścicieli na uwagę zasługuje Piotr Tęgoborski, który zdecydował się na rozbudowę w 2. ćwierci XVII wieku murowanego kościoła parafialnego w pobliskim Kozłowie, wykorzystując kamienny materiał rozbiórkowy ze starego dworu. W Ludyni zaś, powstał zapewne drewniany dwór folwarczny i pozostał wzniesiony za Szafrańców w połowie XVI wieku murowany budynek wieżowy uznawany według tradycji za zbór ariański. W 1746 roku dobra te zakupił Wojciech Kluszewski, który zajmował liczne stanowiska publiczne, z których najbardziej dochodowe związane były z żupami bocheńskimi. Jemu przypisywane jest, około połowy XVIII wieku, wzniesienie obecnie zachowanego drewnianego dworu alkierzowego. W XIX wieku i w pierwszej połowie XX wieku dwór stanowił własność prywatną kolejnych, licznych rodzin szlacheckich, traktowaną jako ośrodek folwarku. W tym czasie na lamusie („zborze ariańskim”) nadbudowano piętro. Majątek w 1945 roku został przejęty przez państwo i podzielony na różne działki i użytkowanie. We dworze urządzono szkołę, a w lamusie bibliotekę gminną. W latach 60. i 70. XX wieku rozpoczęła się degradacja substancji dworu wskutek braku napraw i remontu; w drugiej dekadzie tych lat budynki stały już opuszczone. Starania osoby prywatnej, p. Wiktora Góreckiego, o przejęcie  w użytkowanie nieruchomości poskutkowały podpisaniem w 1979 roku umowy dzierżawy z gminą, a później zakończyły się w 1986 roku aktem notarialnym. W międzyczasie nowy użytkownik rozpoczął porządkowanie zespołu oraz (głównie zachowawcze) remonty, co trwało do końca lat 90-tych XX wieku. Wtedy to (w 1998 roku) założenie zostało zakupione przez kolejnych prywatnych właścicieli, w których posiadaniu pozostaje do dzisiaj. W 2004 roku nabyli oni okoliczne stawy stanowiące część dawnego zespołu dworskiego. Prowadzone odtąd są gruntowne prace remontowe i adaptacyjne połączone z wymianą zniszczonej substancji i dążeniem do przywrócenia obiektom historycznego wizerunku.

Opis

Zespół dworski, składający się obecnie z dworu, parku i lamusa (zboru) z dobudówką dawnej stajni znajduje się w południowo-zachodniej części wsi. Dojazd do niego poprowadzony został od północy, z ulicy wiejskiej. Wokół dworu znajduje się park, obecnie w postaci reliktów parku krajobrazowego (może na zrębach XVIII wieku), później przekształconego i uzupełnionego o szpalery obrzeżne. Przed dworem widoczne są pozostałości paradnego, owalnego podjazdu, na środku którego stała „altana” z drzew wysadzonych w koło. Całe założenie dworskie otaczały i otaczają mniejsze i większe zbiorniki wodne powstałe na niewielkim strumieniu. Układ wodny pierwotny trudny jest do otworzenia, z pewnością odgrywał niegdyś ważną rolę jako przeszkoda wodna albo mokra fosa otaczająca dawny „zamek”. Dwór zbudowany jest na starszych, prawdopodobnie XV-wiecznych. murowanych z kamienia piwnicach, pozostałych po dawnym „zamku” Szafrańców (ich układ sugeruje, że mogła to być wieża rycerska). Dwór jest parterowy,  ma plan prostokąta z dwoma alkierzami po bokach, przed sienią jest niewielki ganek czterokolumnowy, dach na budynku jest łamany, polski. Pierwotnie dwór był tynkowany a kolumny malowane. Posadowienie budynku na starych piwnicach spowodowało prawdopodobnie niesymetryczny układ wnętrz - jest on czteropasmowy, dwutraktowy w części środkowej, i trzytraktowy w partiach bocznych. Modrzewiowy dwór o konstrukcji zrębowej, po niedawnym remoncie posiada nowe (nietynkowane) szalowanie, nową stolarkę i odnowiony, gontowy dach. Dawny „zbór” to niewielki, piętrowy budynek na planie prostokąta, z wejściem ujętym w kamienny portal. Wejście do sklepionej kolebkowo piwnicy umieszczono z zewnątrz, parter nakryty jest sklepieniem kolebkowym. Piętro, nadbudowane w poł. XIX w., ma funkcje mieszkalne; dostęp do jego wnętrza możliwy jest po zewnętrznych drewnianych schodkach i nadwieszonym ganku. Do jego zewnętrznej ściany dostawiona została w końcu XIX w. murowana niewielka stajnia z wozownią; obecnie świeżo wyremontowana.

Dostęp do zabytku ograniczony, dostęp w porozumieniu z właścicielem (własność prywatna).

Oprac. Dariusz Kalina, 22.12.2014 r.

Bibliografia

  • Karty ewidencyjne zabytków architektury i budownictwa,: „Założenie dworskie”, Założenie dworskie: dwór”, Założenie dworskie: lamus)”,Założenie dworskie: stajnia)”, oprac. A. Myślińska, Kielce 1997, mps w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Kielcach i Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie.
  • Katalog zabytkowych parków i kompozycji krajobrazowych województwa kieleckiego, LUDYNIA, gm. Krasocin, J. Bogdanowski. L. Flagorowska, Kraków 1970, mps, archiwum WUOZ w Kielcach.
  • Kalina D. Ludynia - wieś z dworem i zborem. [w:] Na włoszczowskich drogach historii. Materiały z sesji naukowych odbytych w Gruszczynie, Ludyni, Olesznie, Włoszczowie poświęconej dziejom powiatu włoszczowskiego, red. D. Kalina, Kielce-Włoszczowa 2012.
  • Rawita-Witanowski M., Dawny powiat chęciński. Z ilustracjami prof. Jana Olszewskiego, oprac. D. Kalina, Kielce 2001.

Rodzaj: dwór

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_26_ZE.83880, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_ZE.1047