Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

grodzisko, st. 1 - Zabytek.pl

grodzisko, st. 1


grodzisko IX – 1. poł. VI w. p.n.e. Łubowice

Adres
Łubowice

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. raciborski, gm. Rudnik

Grodzisko ludności kultury łużyckiej w Łubowicach (stanowisko 1, AZP 100-40/51) datowane jest na IX- 1.

połowę VI w. p.n.e., to jest na późną epokę brązu (V okres epoki brąz) i początek wczesnej epoki żelaza (halsztat C). Zabytek należy do rzadkich, najstarszych na ziemiach polskich reliktów grodów z przełomu epoki brązu i żelaza. Na terenie naszego kraju tego rodzaju stanowisk archeologicznych jest tylko około 70. Obiekt łubowicki jest tym bardziej unikatowy, że jest największym pradziejowym grodziskiem odkrytym na obszarze dzisiejszej Polski i najrozleglejszym grodziskiem na terenie Górnego Śląska. Jego wyjątkowość podkreśla również fakt, że w pradziejach gród był bardzo ważnym centrum mikroregionu osadniczego i stąd w okolicach Łubowic znajduje się rozbudowana sieć osiedli i cmentarzysk z okresu funkcjonowania łubowickiego grodu. Niektóre z tych stanowisk również są wpisane do rejestru zabytków. Należy też podkreślić, że przedmiotowy zabytek jest stanowiskiem wielokulturowym, na którym zarejestrowano również osadnictwo: neolityczne, kultury łużyckiej z III-IV okresu epoki brązu, kultury przeworskiej z III-IV w. i średniowieczne z połowy XIII-XV w. Badania archeologiczne dowodzą, że na grodzisku zachowane są warstwy kulturowe i obiekty archeologiczne, które zawierają bardzo liczne zabytki ruchome. Relikty wału nie są widoczne na całym obwodzie osady, jednak zachowane fragmenty miejscami mają nawet 5-6. m. wysokości.

Usytuowanie i opis

Osada obronna położona jest na skraju Płaskowyżu Głubczyckiego na wysokim cyplu lewej terasy Odry. W planie stanowisko ma kształt nieregularny, w dużym przybliżeniu owalny, a jego powierzchnia wynosi około 26 hektarów. Zasięg stanowiska jest relatywnie czytelny w terenie, chociaż wał zachowany jest tylko w pewnych partiach, najlepiej na odcinku zachodnim oraz północnym, w sumie na długości ponad 1,1 km. Przebieg wału nawiązuje do ukształtowania terenu i wykorzystuj naturalne walory obronne cypla.

Historia

Starożytny gród funkcjonował od IX do 1. połowy VI w. p.n.e., czyli w późnej epoce brązu (V okres epoki brązu) i w początkach wczesnej epoki żelaza (halsztat C). Można dodać, że w tym przedziale czasowym zaczęto wznosić fortyfikacje na znacznych terenach Europy Środkowej i Zachodniej. Genezę tego zjawiska upatruje się w zwiększeniu gęstości zaludnienia, któremu towarzyszył proces terytorializacji oraz w narastającym zagrożeniu zewnętrznym związanym zwłaszcza z tzw. horyzontem kimmeryjskim. Horyzont ten łączy się z najazdami koczowniczej ludności nadczarnomorskich stepów, a datowany jest na IX w. p.n.e. W 1. połowie VI w. p.n.e. w wyniku pożaru gród uległ zniszczeniu i nie został odbudowany. Jak do tej pory brakuje na to dowodów, ale można domniemywać, że przyczyną upadku był najazd koczowniczych Scytów, którzy z pewnością przekraczali Bramę Morawską i zbrojnie najeżdżali ludność kultury łużyckiej. Można dodać, że gwałtowne załamanie się rozwoju grupy śląskiej kultury łużyckiej, które nastąpiło około połowy VI w. p.n.e., czytelne jest na wielu stanowiskach archeologicznych związanych z tym ugrupowaniem. Abstrahując od będącego dominantą starożytnego grodziska, należy dodać, że metryka stanowiska jest znacznie starsza i dłuższa, bowiem na jego terenie zarejestrowano również relikty: kultur neolitycznych z V tysiąclecia p.n.e., wczesnobrązowych z przełomu III i II tysiąclecia p.n.e., osady i cmentarzyska ludności kultury łużyckiej, odpowiednio z III-V i IV-V okresu epoki brązu, cmentarzyska kultury przeworskiej z III-IV w., osady średniowiecznej z połowy XIII-XV w. Obecnie na terenie stanowiska znajduje się część zabudowań wsi Łubowice, a także neogotycki kościół, współczesny cmentarz i ruiny XVIII wiecznego pałacu Eichendorffów, który uległ degradacji po II wojnie światowej.

Stan i wyniki badań

Grodzisko łubowickie jest jednym z pierwszych badanych wykopaliskowo stanowisk archeologicznych na terenie Górnego Śląska. Badania na tym zabytku rozpoczął już w 1877 r. archeolog amator oberleutnant Stöckel. Stanowisko było również badane w latach 1928 i 1933, a często dochodziło też do przypadkowych odkryć. Po II wojnie światowej systematyczne badania wykopaliskowe zaczęli prowadzić archeolodzy z Uniwersytetu Jagiellońskiego, najpierw profesor Marek Gedl, a następnie profesor Jan Chochorowski. Prace miały miejsce w latach 1954, 1962, 1970, 1972-1975 i 1977, a następnie od 1998 do dzisiaj. W sumie przebadano wykopaliskowo obszar ponad 11 arów, a zabytek ten jest najlepiej rozpoznanym grodziskiem kultury łużyckiej na Górnym Śląsku. Jak wykazały badania wykopaliskowe ludność kultury łużyckiej obszar stanowiska zasiedliła już w środkowej epoce brązu, to jest w XIII-XII w. p.n.e. Pierwsza osada miała charakter osiedla nieobronnego w typie wiejskim. Na przełomie IX i VIII w. p.n.e. osadę otoczono stosunkowo prostym parkanowym ogrodzeniem, które posadowiono na niewysokim wale. Wykonane z drewna ogrodzenie pełniło rolę „muru obronnego” i składało się z potężnych, głęboko wbitych w ziemię słupów, które rozstawiono co pół metra, a przestrzeń między nimi wypełniono solidną, trudną do sforsowania konstrukcją plecionkową. Parkanowe umocnienie było co najmniej dwukrotnie przebudowywane i dopiero w IV fazie rozwojowej wzniesiono potężny wał, którego relikty widoczne są do dziś. Konstrukcja obwarowania nawiązywała do wcześniejszych rozwiązań, to jest ziemny nasyp usypano z obu stron palisadowo-parkanowej ściany, podobnej do tych z wcześniejszych faz. Widoczny jest więc rozwój, ale i konserwatywne podejście. Zbudowany wał miał średnią szerokość około 12 metrów i zwieńczony był drewnianą konstrukcją ułatwiającą obronę i poruszanie się po koronie nasypu. Jego wysokość sięgała około 8 m. Dodatkowym elementem obronnym, powstałym w skutek budowy wału, była sucha, zewnętrzna fosa, która obecnie praktycznie nie jest widoczna w terenie. Mimo relatywnie prostej konstrukcji wzniesione rozległe i masywne umocnienia dowodzą, że ich budowniczowie dysponowali dużym potencjałem demograficznym i sprawną strukturą organizacyjną. Zabudowa wewnętrzna grodu była nieregularna i koncentrowała się we wschodniej części osiedla, natomiast pozostały centralny i zachodni obszar osady był słabo zabudowany. W sumie populacja mieszkańców grodu nie była zbyt liczna, rozmiary obiektu można więc tłumaczyć funkcją refugialną. Gród był miejscem schronienia dla okolicznej ludności zamieszkałej w satelitarnych osadach otwartych, a ludność ta zapewne brała czynny udział w jego budowie i przebudowach. Domostwa wzniesione w obrębie grodu były drewniane, naziemne i półziemiankowe. Posiadały one paleniska i piwniczki wydrążone w plastycznym podłożu lessowym. Budynkom mieszkalnym towarzyszyły obiekty gospodarcze, które służyły np. do przechowywania żywności.

Dostęp do grodziska jest częściowo ograniczony, co wynika z faktu, że zabytek położony jest na gruntach prywatnych.

Oprac. Michał Bugaj, OT NID w Katowicach, 24.09.2014 r.

Bibliografia

  • Blajer W., Epoka brązu i okres halsztacki, (w:) Tomczak E. (red.), Archeologia Górny Śląsk, Katowice 2013.
  • Chochorowska E., Chochorowski J., Łubowice pradziejowa warownia nad Odrą, „Alma Mater” 2008., nr 99, s. 106-112.
  • Chochorowski J., Badania wykopaliskowe założeń obronnych grodziska w Łubowicach, woj. Katowice, „Sprawozdania Archeologiczne” 1977, t. 29, s. 107-121.
  • Gedl M., Kultura łużycka na Górnym Śląsku, Wrocław-Warszawa-Kraków 1962.
  • Niesiołowska-Wędzka A., Początki i rozwój grodów kultury łużyckiej, Warszawa-Wrocław-Kraków-Gdańsk 1974.
  • Niesiołowska-Wędzka A., Procesy urbanizacyjne w kulturze łużyckiej w świetle oddziaływań kultur południowych, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1989.

Rodzaj: grodzisko

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_A_24_AR.34085, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_24_AR.473237