Jest on ważny dla historii Śląska, związany ze znacznymi rodami, co potwierdzają liczne przekazy testamentowe oraz zabytki epigrafiki. Ponadto zachowana barokowa bryła stanowi przykład bardzo wczesnego zastosowania rozwiązania ryzalitowego na terenie Śląska.

Historia

Według tradycji średniowieczny zamek istniał na tym terenie już w XIII w., teksty źródłowe informują, że w jego pobliżu w 1272 r. książę opolsko-raciborski Władysław ufundował kaplicę, z czasem wokół powstało miasto. Po raz pierwszy obiekt został wymieniony w dokumencie z 1397 r. jako fortalitium w związku z konfliktem wojennym między królem polskim Władysławem Jagiełłą a księciem Władysławem Opolczykiem, ówczesnym właścicielem zamku. Jak opisuje Jan Długosz, podbite wówczas ziemie księcia śląskiego wraz z zamkiem otrzymał w dzierżawę wojewoda krakowski Spytko z Melsztyna. W 1401 r. zamek wrócił w posiadanie Piastów opolskich za sprawą małżeństwa bratanka Władysława Opolczyka z córką Spytka i pozostał ich własnością aż do 1532 r. Następnie za panowania króla czeskiego Ferdynanda Habsburga księstwo opolsko-raciborskie przechodziło w ręce kolejnych dzierżawców. W 1587 r. majątek wykupił Jan Kochcicki. W tym czasie zmienił się status prawny tego terenu, na państwo stanowe niższego rzędu. Kochciccy niedługo utrzymali majątek w swoich rękach. Za działalność w obozie antyhabsburskim w czasie wojny trzydziestoletniej odebrano im zajmowane ziemie, w tym Lubliniec (w 1629 r.). W 1645 r. zamek został nabyty przez włoski ród Cellarych, którzy zamieszkiwali go przez ponad osiemdziesiąt lat. Kolejnymi właścicielami zamku w latach 1727–1763 byli przedstawiciele rodu de Garnier. Jedyne znane dziś źródła ikonograficzne obiektu pochodzą z XVIII w. To dwa rysunki, których autorem jest Fryderyk Bernard Wernher (Werner). Przedstawiają one fasadę pałacu, z widocznym efektem barokowej przebudowy (przeprowadzonej za Cellarych lub de Garnier), m.in. mansardowy dach z sygnaturką zakończoną hełmem, rozwiązanie ryzalitowe, elewacja frontowa poprzedzona ogrodem (założenie rezydencji na wzór włoski). W kolejnych latach zamek przechodził z rąk do rąk. W 1763 r. jego właścicielem został Franciszek Grotowski herbu Rawicz. W tym czasie prawdopodobnie dokonano zmiany elewacji z barokowej na klasycyzującą.

W 1826 r. budynek przejęły władze pruskie. Później był siedzibą różnych instytucji, w tym sądu, starostwa powiatowego oraz szpitala psychiatrycznego, który działał tu od końca XIX w. Adaptacja dla celów szpitala spowodowała duże zmiany wymuszone dostosowaniem do funkcji. Dokonano jej w 1893 r., o czym świadczyła data umieszczona na elewacji frontowej. W XX w. budynek nie podlegał żadnym zasadniczym zmianom. W latach 2005–2010 przeprowadzono gruntowne prace remontowo-konserwatorskie, podczas których m.in. uzupełniono elementy sztukatorskie wystroju elewacji.

Opis

Zamek usytuowany jest na pd.-zach. od rynku lublinieckiego, otoczony małym parkiem, ograniczonym od pn. i pd. budynkami szpitala, od wsch. ul. Grunwaldzką, a od zach. małą skarpą i drogą dostawczą. Zachowany budynek, zapewne z XVII w. ze śladami cech barokowych, został przekształcony i rozbudowany w charakterze pseudorenesansowym. Wzniesiony na planie prostokąta z nieznacznym ryzalitem na osi od zach. i dwoma bocznymi od strony wsch., powiększonymi prawdopodobnie za czasów Grotowskiego (2. poł. XVIII w.), co miało umożliwić umieszczenie tam klatek schodowych. Dwukondygnacyjny z poddaszem, przykryty dachem mansardowym z gęsto rozmieszczonymi lukarnami (powstałymi w czasie adaptacji poddasza na cele szpitalne). Murowany z cegły pełnej, na zaprawie wapiennej, na parterze i w piwnicy mur miejscami mieszany (ceglano-kamienny), otynkowany. Częściowo podpiwniczony, w piwnicach sklepienia kolebkowe z lunetami. Elewacja frontowa (wsch.) symetryczna, dziewięcioosiowa, okna obramione bogato profilowanymi opaskami, przy lukarnach wydatne gzymsy. W zwieńczeniach bocznych ryzalitów bogata dekoracja sztukatorska, nad oknami klatek schodowych woluty wypełnione promieniście ukształtowanymi kwiatami i liśćmi akantu.

Obiekt dostępny dla zwiedzających. http://www.zameklubliniec.pl/

Oprac. Aleksandra Bednarska, OT NID w Katowicach, 03-12-2015 r.