Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół klasztorny Dominikanów - Zabytek.pl

zespół klasztorny Dominikanów


klasztor 2. poł. XIV w. Lublin

Adres
Lublin, Złota 9

Lokalizacja
woj. lubelskie, pow. Lublin, gm. Lublin

Zespół klasztorny sięgający początkami XIII w.zajmuje ważne miejsce w historii miasta i kraju jako miejsce ściśle związane z aktem zawarcia Unii Lubelskiej.

Zabytkowa struktura dominikańskiego zespołu zawiera elementy kolejnych faz: XIII i XIV-wiecznych średniowiecznych budowli (prezbiterium, korpus nawowy, pn. część klasztoru), późnorenesansowych i barokowych uzupełnień (fasada, kaplice Firlejów i Tyszkiewiczów, wystrój wnętrza, empora chóru muzycznego, południowa część klasztoru) oraz wyposażenie: barokowe (malowidła i obrazy), późnobarokowe (ołtarze boczne z warsztatu puławskiego, organy) i klasycystyczne (ołtarz główny, konfesjonał).

Historia

Kościół: Wg źródeł dominikańskich lubelski klasztor (dom) założony został ok. 1253 r. Natomiast nowa murowana świątynia powstała w 1342 r., z fundacji Kazimierza Wielkiego, być może z wykorzystaniem starszej budowli przekształconej w prezbiterium. W pierwszym okresie był to kościół dwunawowy, przebudowany na trójnawowy, trójprzęsłowy z wydłużonym, prosto zamkniętym prezbiterium. Jako świątynia dominikańska miał fasadę bezwieżową z osobną dzwonnicą. Kościół dwukrotnie ulegał pożarom (1505 i 1550). Po odbudowie otrzymał zapewne późnogotyckie formy. W 1569 r. w kościele odprawiono uroczyste nabożeństwo z okazji zawarcia unii polsko-litewskiej, w którym uczestniczył król Zygmunt August. Kolejny pożar w 1575 r. zniszczył znaczną część struktury kościoła wraz ze sklepieniami i ścianami szczytowymi. Odbudową trwającą do początków XVII w. kierował Rudolf Negroni, który zachowując dawne rozplanowanie wnętrza, nadał kościołowi formy nowożytne, w tym sklepienia krzyżowe i schodkowy, arkadkowy szczyt fasady, przekształcony nieco w pocz. XVII w. przez dodanie spływów. Prócz murów z okresu gotyckiego zachowało się sklepienie żebrowe w pierwszej zakrystii oraz portal w drugiej zakrystii. W poł. XVII w. wnętrzu nadano charakter barokowy (arch. Piotr Gallon), a po 1668 r. wzbogacono fasadę dwiema niskimi narożnymi wieżami.

Od 1574 r. skromną bryłę dopełniono kaplicą Bractwa Różańcowego (fund. Katarzyny Ossolińskiej), z XVII - wiecznym obrazem tzw. Matki Boskiej Trybunalskiej, w l. 1615-1630 wzniesiono renesansowo-manierystyczną kaplicę Relikwii Krzyża Św. zw. też Firlejowską, (fundacji biskupa płockiego Henryka Firleja) autorstwa Jana Wolffa. Największa z kaplic - Tyszkiewiczowska, pełniąca funkcję chóru zakonnego, wybudowana została w l. 1645-1658 przez lubelskiego muratora Jana Cangerle, dekorowanej przez warsztat sztukatorski Giovanniego Battisty (Jana Chrzciciela) Faconiego w stylu pełnego baroku i malarza Tomasza Muszyńskiego (Sąd Ostateczny w kopule). Z 2 poł. XVII w. pochodzą kaplice św. Marii Magdaleny; św. Katarzyny oraz św. Tomasza z Akwinu, zwaną Pszonków, w 3. ćw. XVII w. wybudowano kaplice: Przemienienia Pańskiego, Pana Jezusa, św. Stanisława, a w l. 1728 - 1729 przy prezbiterium kaplice św. Andrzeja (Matki Boskiej Ruszelskiej) i Matki Boskiej Paryskiej. W 2 poł. XIX w. dobudowana została kruchta, hełmom wież i sygnaturce nadane zostały obecne kształty.

Klasztor: W czasach Kazimierza Wlk. wzniesiono jedynie parterowe wschodnie skrzydło, rozbudowane w poł. XV w. i gruntownie przebudowane w końcu XVI w. przez muratora Rudolfa Negroniego. Pozostałe skrzydła powstawały sukcesywnie w latach 1635-1670. Po kasacie zgromadzenia w 1884 r. kościół przejęli księża diecezjalni, a opuszczone budynki klasztorne zostały zajęte przez wojsko i archiwum magistratu. W pocz. XX w. powstała trzecia kondygnacja na skrzydle wsch., zaś dobudówka południowa otrzymała neorenesansową szatę architektoniczną (arch. Stanisław Weiss). Dopiero w 1938 r. Dominikanie powrócili do świątyni i do części budynków klasztornych. Obecnie południowe skrzydło klasztoru zajmuje Teatr Lalki i Aktora.

W poł. l. 90. XX w. zabezpieczono skarpę wzgórza staromiejskiego przy kościele, po 2000 r. wzmocniono mur oporowy, podbito fundamenty ścian zewnętrznych i narożnik płd.-wsch. skrzydła klasztoru oraz podwyższono dach na klasztorze, adaptując poddasze. Kompleksowy remont objął także wnętrza budynków zespołu.

Opis

Zespół klasztorny Dominikanów wznosi się nad skarpą Wzgórza Staromiejskiego, zajmując cały niemal pd.-wsch. kwartał Starego Miasta aż do linii średniowiecznych murów miejskich, w partii wsch. i pd. wykraczając częściowo poza tę linię. Kościół jest cofnięty względem zwartej zabudowy ulicy Dominikańskiej z wejściem z zaułka na przedłużeniu ul. Złotej. Założenie klasztorne rozciąga się na pd. od kościoła, sięgając pd. skarpy wzgórza.

Kościół budowany z cegły, tynkowany. Układ trójprzęsłowego korpusu halowy, trójnawowy z dwoma rzędami kaplic po bokach i parą kaplic kopułowych na zakończeniu naw bocznych od strony wsch. Prezbiterium trójprzęsłowe, zakończone jest od strony wschodniej dużą, ośmioboczną kaplicą kopułową (Tyszkiewiczów), druga kaplica przy ścianie pn. prezbiterium (M.B. Paryskiej). System przęseł w korpusie baldachimowy ze sklepieniami krzyżowymi, w nawie głównej wspartych na arkadach o szerokich filarach z parami pilastrów korynckich, zakończonych belkowaniem. Łuk tęczowy tworzy analogiczna arkada, wsparta na półfilarach. Między ostatnią parą filarów rozpięta późnobarokowa empora chóru muzycznego o wklęsło-wypukłej linii parapetu.

W prezbiterium ściany podzielone na trzy przęsła ślepymi arkadami z parami pilastrów, podtrzymującymi ciągi belkowania spięte drugim łukiem tęczowym, otwierającym wnętrze chóru zakonnego. Sklepienia krzyżowe z gotycko -renesansową dekoracją sieciową (k. XVI w.). Chór zakonny (kaplica Tyszkiewiczów) na rzucie poszerzonego ośmioboku z oknami w graniastym tamburze, nakrytym eliptyczną kopułą z latarnią. Artykulacja pilastrowa korpusu w załamaniach ścian w porządku korynckim zwieńczona pełnym belkowaniem. W interkolumniach obszerne płyciny wypełnione obrazami w złoconych ramach. Trzony pilastrów, fryz belkowania, partie wokół okien tamburu pokrywa obfita figuralno-roślinna dekoracja sztukatorska, czasza kopuły wypełniona freskiem z przedstawieniem Sądu Ostatecznego. Zewnętrzne ściany naw bocznych podzielone wąskim gzymsem na wysokości parapetów okien. Pod nimi arkadowe wejścia do kaplic bocznych o krzyżowych sklepieniach. Wnętrze kaplicy Firlejów (pw. Relikwii Krzyża Św.) ośmioboczne, z artykulacją czterema parami pilastrów korynckich o rowkowanych trzonach na wspólnych piedestałach, rozmieszczonych na diagonalnych odcinkach ścian. Belkowanie z fryzem tryglifowym, czasza kopuły i latarnia pokryta sztukaterią sieciowa w „typie lubelskim”. Podobna dekoracja zdobi czaszę kopuły kaplicy

Fasadę flankuje para wysuniętych ku przodowi, dwukondygnacyjnych wież na wysokim cokole. Są one ujęte na narożach parami lizen (dołem) i korynckich pilastrów z wysokim otworem, kończą je latarniowe hełmy. Ściana fasadowa o trzech osiach, z analogicznymi do wież podziałami poziomymi. W kondygnacji parteru na osi środkowej wysunięta kruchta z półkolistym obszernym wejściem, zwieńczona szczycikiem ze spływami. Nad gzymsem kordonowym na osiach bocznych para półkoliście zakończonych okien w profilowanych opaskach. Szeroki, szczyt podzielony niskimi pilasterkami i gzymsami na pięć kondygnacji, ujętych spływami i sterczynkami. Elewacje boczne korpusu podzielone oskarpowaniem, widocznym nad ciągami kaplic bocznych. Bok kaplicy Firlejów ozdobiony boniowanymi lizenami przy narożach i niepełnym belkowaniem z fryzem tryglifowym oraz podłużnym oknem w dekoracyjnym obramieniu.

Budynek klasztorny na rzucie zbliżonym do prostokąta z prostopadle dostawioną do skrzydła pd. pięcioprzęsłową jednoprzestrzenną (wtórnie) dobudówką oraz skrzydłem korytarza dzielącym całość na dwie części: wąski dziedziniec tranzytowy, między furtą przy pd. wieży fasady a głównym wejściem do klasztoru w skrzydle wsch. i obszerny niemal kwadratowy wirydarz w partii pd. z krużgankiem w kondygnacji parteru. Nadbudowane skrzydło wschodnie trójkondygnacyjne, w części pn. dwu-, w części pd. trójtraktowe z pomieszczeniami nakrytymi sklepieniami krzyżowymi - w d. refektarzu sklepienie sieciowe wsparte jednym filarem. Na piętrze układ korytarzowy z obustronnymi celami. Skrzydło pd. i zach. dwutraktowe z korytarzem od strony wirydarza, w skrzydło pn. piętrowy korytarz krużganku. Klasztor kryty po części dachówką i blachą. Elewacje zewnętrzne o nieregularnych podziałach gzymsami, południowa dobudówka w stylu neorenesansowym z wyodrębnionymi podziałami kondygnacji - ostatnia kondygnacja obłożona cegłą klinkierowa, dekoracja szczytu południowego w formie arkadowej dwukondygnacyjnej edykuły zwieńczonej ośmioboczną wieżyczką z kopulastym hełmem. W narożach miniatury okrągłego wykusza i kwadratowej wieżyczki. Parter boniowany, okna wyższych pięter w neorenesansowych obramieniach. W wirydarzu elewacje skrzydeł pn. i wsch. i pd. z arkadowymi podziałami parteru i otworami na osiach arkad. Pater elewacji zach. podzielony płaskimi skarpami. Górna kondygnacja skrzydła pn. powtarza schemat parteru, dwukondygnacyjną górną partię skrzydła wsch. dzielą pilastry w wielkimi porządku na osiach dolnych podpór, analogiczne podziały niskich ścian górnego piętra skrzydeł pd. i zach. tworzą krótkie pilastry korynckie. W pilastrach ściany pd. wtórnie użyte elementy renesansowej kamieniarki - trzonów pilastrów z dekoracją roślinną i kapiteli, nad otworem bramy - kartusza herbowego. Wyposażenie: klasycystyczny ołtarz główny (k. XVIII w.), zespół późnobarokowych ołtarzy bocznych z rzeźbą figuralną, dwie późnobarokowe ambony, marmurowy renesansowy piętrowy nagrobek Firlejów (kaplica Firlejów), fragmenty marmurowego nagrobka z pocz. XVII w. (ściana zach. nawy pn.), stalle zakonne (XVII w.), zespół obrazów (XVI-XVIII w.), w tym .

Obiekt dostępny dla zwiedzających z zewnątrz, duży wirydarz klasztorny widoczny z bramy do teatru.

Oprac. Roman Zwierzchowski, NID OT w Lublinie, 5.12.2015 r.

Rodzaj: klasztor

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_06_ZE.3362, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_06_ZE.27549