1785-1788 z zachowanym wyposażeniem wnętrza. Jednym z najciekawszych elementów wyposażenia świątyni są unikalne tablice trumienne z XVIII-XIX w.

Historia

W 1784 r. ewangelicy zakupili od Adama Łaskarzewskiego dworek z  obszernym placem zwanym Trypolszczyzna lub Bazyliański w celu wystawienia zboru. Na mocy przywileju udzielonego przez Stanisława Augusta uzyskali zgodę na wzniesienie kościoła, cmentarza i szpitala, wzniesiono w l. 1785 – 88 kościół, wg proj. arch. Fryderyka Zilcherta (Zillehera) w zach. części działki. Jednym z jego głównych fundatorów był Jan Piaskowski. Świątynia jednowieżowa utrzymana w stylu klasycyzmu z domieszką baroku nawiązywała architekturą do kościoła w Piaskach. Wyróżniała się dobrymi proporcjami i szlachetnym detalem architektonicznym. Korpus główny kryty był dachówką a wieża blachą. Dekoracja rzeźbiarska wnętrza np. kapitele pilastrów wykonał rzeźbiarz Flagler. W kon. XVIII w. ze zboru w pobliskich Piaskach przeniesiono do świątyni wczesnobarokowy ołtarz główny z 1628 r. oraz barokową ambonę wykonaną prawdopodobnie w 1 poł. XVIII w. W 1819 r. Jan Piaskowski ufundował organy, które zastąpiono w 1912 r. nowymi firmy E.F. Walcker. W kościele na ścianie pod chórem muzycznym umieszczano tablice trumienne. Najstarsze pochodzą z pocz. XIX w., najpóźniejsze z czasów tuż przed I wojną światową. W latach 1821, 1845-1846 oraz 1885 przeprowadzono drobne przebudowy i remonty świątyni, związane min. ze zmianą pokrycia dachu. W czasie I wojny światowej uległa uszkodzeniu. Znaczniejsze prace remontowe przeprowadzono w latach 70. XX w. W latach 1784-1785 na wsch. od kościoła wzniesiono klasycystyczną plebanię, prawdopodobnie wykorzystując mury dawnego dworku. W 1823 roku zbudowano szpital (pełniący również rolę szkoły) rozebrany w 1971 r. W czasie budowy świątyni założono cmentarz przykościelny otoczony murem. Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1787 r. (rodziny Weberów). Jako datę jego zamknięcia przyjmuje się rok 1831, czyli moment przeniesienia pochówków na nowy cmentarz ewangelicki przy ul. Lipowej.

Opis

Kościół wraz z cmentarzem przykościelnym zajmuje działkę w centrum Lublina usytuowaną między ulicą Krakowskie Przedmieście, Ewangelicką oraz I Armii Wojska Polskiego. Fasadą zwrócony na wsch., w stronę sąsiadującej z nim plebanii. Kościół jednowieżowy w stylu klasycystycznym z elementami baroku. Założony na planie prostokąta z  trójdzielnym prezbiterium. Jednonawowy, pięcioprzęsłowy z prostokątną kruchtą od frontu (wsch.). Od strony zach. do prezbiterium przylega prostokątna przybudówka. Bryłę tworzą prostopadłościenny korpus, nakryty dachem dwuspadowym, z wyrastającą z niego wieżą (kwadratową w planie, nakrytą dachem namiotowym krytym blachą) od wsch. oraz prostopadłościenna przybudówka kryta dachem trzyspadowym od zach. Murowany z cegły, obustronnie otynkowany, kryty blachą. Więźba dachowa drewniana. Elewacje na wysokim cokole, z rytmicznie rozmieszczonymi otworami okiennymi półokrągło zamkniętymi w profilowanych opaskach, pomiędzy którymi pilastry jońskie, zwieńczone belkowaniem. Fasada jednoosiowa z prostokątnym otworem drzwiowym w profilowanym obramieniu zwieńczonym trójkątnym frontonem nad którym balkon z żeliwną balustradą poprzedzający okno balkonowe. Powyżej wieża z analogicznym oknem oraz okulusem, w dolnej partii ujęta prostymi spływami zakończonymi wazami na postumentach. Wnętrze dzielą na poszczególne przęsła pilastry jońskie. W  przęśle przy ścianie wsch. znajduje się chór muzyczny. Wystrój cechuje skromność i oszczędność, co pozostaje w zgodzie z regułami obowiązującymi protestantów oraz ich światopoglądem. Wśród cennych elementów wyróżnia się wczesnobarokowy ołtarz główny oraz barokowa ambona. Jednym z najciekawszych są tablice trumienne eksponowane na ścianie pod chórem muzycznym. Wykonane ze sztancowanej blachy, złoconej lub srebrzonej. Tarcze z dekoracją roślinną, często wzbogaconą motywami koron i aniołów. Na ścianach świątyni umieszczone zostały także tablice epitafijne lubelskich przemysłowców np. Augusta Karola Vettera, Henryka Jana Krausse oraz lubelskich pastorów. Przy kościele zachowały się pozostałości cmentarza z zabytkowymi nagrobkami. Wśród nich są obiekty o  formach klasycystycznych i empirowych, m.in.: tumba sarkofagowa, waza, pozostałości doryckich kolumn, czy antyczna stela nagrobna z  symbolicznymi zgaszonymi pochodniami oraz nagrobek w postaci trumny wzniesionej na lufach armatnich. Na nagrobkach umieszczono szereg inskrypcji w języku polskim, łacińskim oraz niemieckim.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym (kancelaria parafialna czynna w czwartki i piątki 10.00-16.00, tel. 81 442 10 50)

Oprac. Anna Sikora- Terlecka, OT NID w Lublinie, 23.10.2014 r.