XIV w. o unikatowej dwupoziomowej strukturze z dolnym pomieszczeniem i górną nawą sklepioną na pojedynczym centralnym filarze. Wnętrze górnego kościoła pokryte polichromią w stylu bizantyjsko-ruskim (mal. Mistrz Andrzej) fundacji króla Władysława Jagiełły (2. dek. XV w.)

Historia

Kościół grodowy, zapewne pod tym samym wezwaniem istniał już XIII w., wzmiankowany w 1327r. Obecny gotycki kościół (kaplica) zbudowany wraz z murowanym zamkiem za króla Kazimierza Wielkiego w 2 lub 3 ćw. XIV w (kościół dolny). W 1395 r. został uposażony przez króla Władysława Jagiełłę i zmodernizowany do 1401 r. Wnętrze kaplicy pokryła polichromia w stylu bizantyjsko-ruskim (ukończona w 1418), której autorami byli malarze ruscy - Mistrz Andrzej z pomocnikami (malarze Kurył i Juszko). W l. 40. XVI w. w głównym wejściu umieszczono renesansowy portal oraz nowe zewnętrzne schody, zaś w 1 poł. XVII przebudowany został szczyt zach. w stylu tzw. „renesansu lubelskiego”. W l. 1823-1826 została połączona z korpusem nowego więzienia, pełniąc funkcję kaplicy więziennej, a jej freski ukryto pod warstwą pobiały. Zostały ponownie „odkryte” w 1897, a odsłonięte i odnowione w l. 1917-23. Po likwidacji więzienia w 1954 r. i utworzeniu Muzeum Lubelskiego kaplicę poddano pracom konserwatorskim, odsłaniając m.in. ceglany wątek elewacji. Jej pełną konserwację przeprowadzono w l. 1976-1998.

Opis

Kaplica orientowana, usytuowana na wschodnim skraju Wzgórza Zamkowego z prezbiterium wysuniętym przed linię murów. Od czasu przebudowy zamku na więzienie (1 ćw. XIX w.) w ciągu zabudowy zespołu zamkowego, przylega pd. ścianą nawy do pd. skrzydła zamkowego z fasadą od strony dziedzińca.Gotycka kaplica murowana z cegły, dwukondygnacyjna, z kryptą pod częścią prezbiterialną. Korpus na rzucie kwadratu, czteroprzęsłowy ze środkowym filarem, prezbiterium dwuprzęsłowe, zamknięte trójbocznie z pomieszczeniem zakrystii przy ścianie pn., z którego zejście jednobiegowymi schodami w grubości ściany pn. do kondygnacji przyziemia, drugie schody w pd. ścianie prezbiterium. Trzecie kręcone schody na balkon chóru muzycznego w cylindrycznym obmurowaniu zajmują pd.-zach. róg nawy. Drewniany balkon chóru wsparty na trzech profilowanych belkach. Sklepienia górnej kondygnacji krzyżowo-żebrowe, w nawie wsparte na ośmiobocznym filarze centralnym i przyściennych wspornikach. W dolnej kondygnacji krzyżowe ze środkowym kwadratowym filarem, pod prezbiterium kolebkowe.Wnętrze tynkowane, w górnej kaplicy w całości pokryte freskami w układzie pasowo-kwaterowym w tylu malarstwa bizantyjsko-ruskiego. Ściany zewnętrzne z gotyckiej cegły. Elewacja frontowa dwuosiowa, przedzielona skarpą na osi środkowej z narożną skarpą przy pn.-zach. narożniku (pd.-zach. naroże wtopione w pd. skrzydło d. więzienia), w przyziemiu której wejście do dolnej kondygnacji i dwa odcinkowo sklepione okna oraz dwa ostrołukowe okna na osiach, podkreślone podwójną linią uskoku muru - górna na wys. parapetów. Okno pn. przesłonięte dołem blendą, na którą nachodzi półkolisty frontonik renesansowego portalu d. głównego wejścia w formie pilastrowej ediculi. Fasadę wieńczy renesansowy trójkondygnacyjny arkadowy szczyt ujęty parami spływów wolutowych. Zach. część przedzielonej skarpą elewacji pn. z ostrołukowym oknem, pod którym dwa poziome uskoki, analogiczne do fasady, część wsch. z dekoracją w górnej partii o motywie trzech dwulistnych ślepych arkadek. Pojedynczy motyw powtórzony na pn. ścianie prezbiterium, trzy ściany zamknięcia z ostrołukowymi oknami na osiach, czwarte okno w ścianie pd. prezbiterium. Partie górne ścian prezbiterium wzmocnione narożnym oskarpowaniem, strefę dolną stanowi pogrubiony mur, zakończony motywem krenelaża. Dachy dwuspadowe z przysuwnicami, pokryte współcześnie blachą miedzianą.

Obiekt dostępny w godzinach pracy Muzeum Lubelskiego.

Oprac. Roman Zwierzchowski, OT NID w Lublinie. 1.12.2014 r.