XIX w. aż po czasy współczesne na terenie województwa lubelskiego. Posiada wielonarodowy i wielowyznaniowy charakter oraz jest miejscem spoczynku wielu zasłużonych osób dla Lublina i kraju. Można na nim zobaczyć wiele nagrobków będących cennymi dziełami sztuki rzeźbiarskiej.

Historia

W 1794 r. biskup chełmsko-lubelski Wojciech Skarszewski wydał zezwolenia na założenie cmentarza rzymskokatolickiego na gruntach należących do sióstr brygidek (na tzw. Rurach). Stąd pierwotna nazwa „Rurski” lub „na Rurach”. Lokalizacja wiązała się z wprowadzonym w końcu XVIII wieku nakazem przeniesienia cmentarzy za miasto. Początkowo mieszkańcy Lublina nie chcieli grzebać tam swoich bliskich. Za początek funkcjonowania cmentarza uznaje się dopiero rok 1811. Prawdopodobnie jako pierwsi chowali tu zmarłych masoni. Cmentarz użytkowany był przez parafie: św. Michała, od 1832 roku również św. Jana, a od 1884 roku także Nawrócenia św. Pawła. Dojazd do cmentarza poprowadzono, obsadzoną lipami drogą, nazywaną „Grobową”, a następnie „Cmentarną”.

Pierwotnie cmentarz zajmował prostokątny teren o powierzchni 3 morgów, ogrodzony niskim drewnianym parkanem z murowanymi słupami. Obsadzony był lipami. Stąd funkcjonował także pod nazwą „Pod Lipkami” lub „Lipki”. W kolejnych latach (1853, 1870, 1899) pierwotny teren był sukcesywnie poszerzany. Około 1862 roku cmentarz ogrodzony został murem. W 1837 roku wzniesiono kaplicę cmentarną p. w. Pana Jezusa Ukrzyżowanego (obecnie kościół rektoralny p. w. Wszystkich Świętych).

W latach 20. XX w. po stronie zachodniej dołączono kolejne 2,9 ha. Obecnie jego zasięg, w porównaniu do pierwotnego terytorium, jest znacznie większy i wynosi ok. 21,30 ha.

Wraz z powiększaniem przestrzeni nekropolii zmieniał się jej charakter na wielowyznaniowy. W latach 20. XIX wieku, na przylegającym od północy do pierwotnego cmentarza rzymskokatolickiego terenie, powstał cmentarz ewangelicki. Z kolei sąsiadująca z nim od zachodu część prawosławna założona została ok. 1840 roku. W latach 1902 -1903 wzniesiono na niej kaplicę cerkiewną p.w. Niewiast Niosących Wonności do Grobu Chrystusa i św. Eliasza. Obie części wygrodzono i udostępniono bramami od strony ul. Cmentarnej (od 1912 roku zwanej Lipową). Charakteryzująca się cechami bizantyjskimi brama części prawosławnej powstała w 1903 roku wg projektu G. Artynowa. Generalnie ok. połowy XIX w. teren cmentarza uporządkowano i ustalono podział na sektory i kwatery poprzecinane alejami tworzące układ szachownicowy.

Znajdują się tu groby wielu wybitnych postaci m. in.: ks. Piotra Ściegiennego, pisarza Klemensa Junoszy - Szaniawskiego, językoznawcy i etnografa Hieronima Łopacińskiego, lekarza Kazimierza Jaczewskiego, czy inżyniera Teofila Laśkiewicza. W części ewangelicko-augsburskiej pochowani zostali członkowie rodzin największych lubelskich przemysłowców (Hess, Krausse, Moritz, Plage, Vetter, Semadeni). Szczególne miejsce zajmują zbiorowe mogiły Powstańców Styczniowych oraz Dzieci Zamojszczyzny. Wśród wysokiej klasy grobowców znajdują się dzieła takich rzeźbiarzy jak: Andrzeja Pruszyńskiego, Konstantego Laszczki, Bolesława Syrewicza, Antoniego Kurzawy.

W 1915 roku wyznaczono (częściowo kosztem części rzymskokatolickiej i prawosławnej) teren pod cmentarz wojskowy (ob. komunalny) dostępny od ulicy Białej. Znajdują się tu mogiły żołnierzy austriacko-węgierskich, kwatery legionistów polskich, żołnierzy WP poległych w wojnie polsko-bolszewickiej, żołnierzy WP - obrońców Lublina oraz ofiar bombardowania w 1939 roku (wśród których poeta Józef Czechowicz) a także mogiła katyńska.

Opis

Cmentarz zlokalizowany jest w zachodniej części miasta pośród zabudowy ujętej ulicami: Lipową, Narutowicza, Głęboką, Rabeego, Obrońców Pokoju, Ofiar Katynia.

Podzielony na część rzymskokatolicką, ewangelicką i prawosławną oraz cmentarz wojskowy (ob. komunalny). Poza ostatnim narysy poszczególnych przylegających do siebie części są nieregularne. Wydzielone są własnymi ogrodzeniami, a całość otacza mur z wejściem głównym od ulicy Lipowej, gdzie sąsiadujące ze sobą bramy wiodące na poszczególne części. Dawny cmentarz wojskowy dostępny także od ul. Białej, a cmentarz rzymskokatolicki od ul. Wiercińskiego. Osie podłużne cmentarzy mają przebieg południowy wschód - północny zachód. Teren zespołu cmentarzy o powierzchni ok. 21 ha porasta starodrzew oraz różne gatunki krzewów.

Cmentarz rzymskokatolicki zasadniczo zachował układ szachownicowy z kwaterami oraz alejami. W jego najstarszej południowo - wschodniej części dominuje kaplica.

Kompozycja cmentarza prawosławnego oparta na literze „L” z dojściem aleją przecinającą cmentarz ewangelicki. W jego północno - zachodniej części centralnie umieszczona na wzniesieniu klasycyzująca oktogonalna kapliczka - mauzoleum oraz kaplica.

Cmentarz ewangelicki o układzie opartym na dwóch wydłużonych prostokątach przylegających do alei wiodącej na część prawosławną, bez podziałów kwaterowych.

Cmentarz wojskowy (ob. komunalny) składa się z dwóch przylegających prostokątów przeciętych aleją, w której absydowym zamknięciu kaplica. Prostopadła do niej aleja biegnąca z bramy wejściowej (od ulicy Białej) do wewnętrznej bramy prowadzi na cmentarz rzymskokatolicki. Podziały na dość regularne kwatery z dominantami w postaci pomnika „Legionistów” oraz „Symbolicznej Mogiły Katyńskiej”. We wschodniej opartej na planie prostokąta części występują regularne podziały kwaterowe. Teren zespołu cmentarzy porastają drzewa i krzewy.

Obiekt dostępny przez cały rok w godzinach 6-22

Oprac. Anna Sikora-Terlecka, OT NID w Lublinie, 21-11-2015 r.